In de afgelopen duizend jaar zijn veel van Madagaskars iconische dieren, zoals olifantsvogels, reuzenschildpadden en gigantische lemuren, uitgestorven. En onderzoekers weten nu wat eraan voorafging.
In vervlogen tijden struinden enorme herbivoren, zoals de olifantsvogels, nijlpaarden, reuzenschildpadden en gigantische lemuren over de uitgestrekte vlaktes van Madagaskar. Totdat ze in de afgelopen 1000 jaar stuk voor stuk uitstierven. Nog altijd breken wetenschappers zich het hoofd over wat hen uiteindelijk de kop heeft gekost. Was het de mens, het klimaat, of toch iets anders? Een nieuwe menselijke genetische studie licht nu een tipje van de sluier op. Want de verdwijning van Madagaskars megafauna blijkt in verband te kunnen worden gebracht met de eerste grote expansie van de mens op het eiland.
De bevolking van Madagaskar
Het eiland Madagaskar, gelegen op ongeveer 400 kilometer voor de kust van Oost-Afrika, is één van de laatste grote landmassa’s die door de mens werd gekoloniseerd. “Er bestaat enig bewijs dat suggereert dat er 10.000 jaar geleden al mensen aanwezig waren,” vertelt onderzoeker Denis Pierron in gesprek met Scientias.nl. “Maar de voorouders van de huidige populatie arriveerden daar waarschijnlijk veel later, tijdens twee migratiegolven.” De precieze oorsprong van de hedendaagse bevolking op Madagaskar was overigens lange tijd een raadsel. “De 25 miljoen mensen die er wonen spreken een Aziatische taal – en dat terwijl ze slechts 400 kilometer verwijderd zijn van het vaste land van Afrika,” legt Pierron uit. “Andere groepen die een vergelijkbare taal spreken, wonen ruim 7000 kilometer verderop, op Borneo.”
Geschiedenis
Om de geschiedenis te achterhalen en meer te weten te komen over de oorsprong van de Malagassische bevolking, werd het zogenoemde Madagascar Genetic and Ethnolinguistic (MAGE) project gelanceerd. Gedurende tien jaar bezochten Malagassische en internationale onderzoekers meer dan 260 dorpen om de culturele en genetische menselijke diversiteit te bestuderen. Die informatie gebruikten ze vervolgens om de geschiedenis van de Malagassische bevolking te achterhalen. In de huidige studie nam Pierron samen met zijn collega’s het menselijk genoom onder de loep. “Dit stelt ons in staat de contacten te begrijpen die bestonden vóór de moderne globalisering,” verduidelijkt Pierron.
Oorsprong
Dankzij de studie weten onderzoekers nu wie de voorouders van de huidige Malagassische bevolking waren. “De huidige menselijke populatie komt voort uit de vermenging van een kleine Afrikaanse en een Aziatische populatie,” vertelt Pierron. De Aziatische voorouders leefden meer dan 1000 jaar geïsoleerd op het eiland. Hun omvang was beperkt tot slechts een paar honderd man. Hun isolement eindigde ongeveer 1000 jaar geleden, toen een klein Bantoe-sprekend volk, afkomstig uit Afrika, de oversteek naar Madagaskar waagde. Daarna breidde de bevolking zich generaties lang in hoog tempo uit. En die snel groeiende, menselijke expansie valt precies gelijk met de verdwijning van Madagaskars megafauna.
Madagaskars megafauna
Dat deze twee gebeurtenissen precies tegelijkertijd plaatsvonden, is opvallend. “De demografische expansie ging gepaard met een culturele en ecologische transitie op het eiland,” legt Pierron uit. “Rond diezelfde periode verschenen er steden en verdwenen alle gewervelde dieren van meer dan 10 kilogram.” De groeiende menselijke populatie leidde dus tot grote veranderingen in het landschap en het verlies van alle grote grote gewervelde dieren die daar ooit leefden. “Onze studie ondersteunt de theorie dat niet direct de komst van de mens de verdwijning van Madagaskars megafauna veroorzaakte,” onderstreept Pierron. “Het is eerder te wijten aan een verandering in levensstijl (in combinatie met andere factoren). Dit leidde zowel tot menselijke bevolkingsuitbreiding als een afname van de biodiversiteit.” Of de mens daadwerkelijk op olifantsvogels, nijlpaarden, reuzenschildpadden en lemuren heeft gejaagd, durft Pierron niet te beweren. “We kunnen alleen een gelijktijdigheid benadrukken,” zegt hij. “Beide gebeurtenissen (de groei van de menselijke bevolking en de afname van megafauna) vonden rond dezelfde tijd plaats.”
Implicaties
De bevindingen hebben belangrijke implicaties. Het laat bijvoorbeeld zien dat het mogelijk is om de demografische geschiedenis van oude populaties te ontwarren, zelfs nadat twee of meer groepen zich hebben gemengd. De bevindingen bieden ook nieuwe inzichten in hoe eerdere veranderingen in menselijke populaties hebben geleid tot veranderingen in hele ecosystemen.
Begrip
Dankzij de studie, gepubliceerd in het vakblad Current Biology, hebben wetenschappers nu een beter begrip van de nog altijd raadselachtige geschiedenis van Madagaskar. “Door het archeologische verleden, de genetica en de evolutie van het milieu te bestuderen, beginnen we geleidelijk aan aan te begrijpen hoe de eerste mensen zich aan het eiland – dat nog altijd een uitzonderlijke endemische fauna heeft – hebben aangepast,” zegt Pierron. “Stap voor stap beginnen we het verleden beter te doorgronden, ook al is er nog veel onduidelijk.”
De onderzoeker zit nog met veel prangende vragen. “Waarom isoleerde de Aziatische bevolking zich meer dan 2000 jaar geleden op Madagaskar?” Vraagt hij zich hardop af. “En wat heeft de waargenomen culturele en demografische transitie zo’n 1000 jaar geleden veroorzaakt?” Vooralsnog moet Pierron ons het antwoord schuldig blijven. Toekomstig onderzoek zal hopelijk meer kunnen verduidelijken.