Het was al bekend dat deze oude beschaving bedreven was in geneeskunde. Maar nu blijkt dat ze mogelijk ook de bakermat waren van de chirurgische oncologie.
De oude Egyptenaren zijn beroemd vanwege hun indrukwekkende prestaties op het gebied van wetenschap, technologie, architectuur en kunst. Ze ontwikkelden geavanceerde wiskundige principes, zoals geometrie, die ze gebruikten bij het bouwen van piramides. Maar ook op het gebied van geneeskunde waren ze voor hun tijd zeer bekwaam. Ze waren in staat om ziekten en letsels te herkennen, te beschrijven en te behandelen. Bovendien konden ze protheses maken en tandvullingen plaatsen. En hoewel ze geen behandelingen hadden voor aandoeningen zoals kanker, zouden ze misschien wel pogingen daartoe hebben gewaagd, zo toont een nieuwe studie aan.
Kanker
Kanker is een ernstige aandoening die wereldwijd veel slachtoffers maakt. Maar niet alleen in de moderne tijd lijden mensen aan deze ziekte. Dat gebeurde ook duizenden jaren geleden al. “Ons doel was om meer inzicht te krijgen in de rol van kanker in vroegere tijden,” vertelt onderzoeker Tatiana Tondini. “Hoe frequent kwam deze ziekte bijvoorbeeld voor in de oudheid? En welke methoden gebruikten oude samenlevingen voor de behandeling ervan?” Het is begrijpelijk dat wetenschappers hier meer over willen weten. “Het onderzoeken van de rol van kanker in het verleden geeft ons een vollediger beeld van een ziekte die al sinds het begin van de mensheid bij ons is,” vertelt hoofdauteur van de studie Edgard Camarós, aan Scientias.nl. “Het onderzoeken van het verleden van kanker kan ons bovendien helpen om de evolutie van de ziekte beter te begrijpen. Dit begrip kan op zijn beurt bijdragen aan de ontwikkeling van nieuwe benaderingen en behandelingen in de toekomst.”
Schedels
Om meer over kanker in de oudheid te weten te komen, onderzocht Camarós samen met zijn collega’s twee Egyptische schedels die elk duizenden jaren oud zijn. De ene dateert uit de periode tussen 2687 en 2345 vóór Christus en behoorde toe aan een man tussen de 30 en 35 jaar oud. De andere schedel dateert uit de periode tussen 663 en 343 voor Christus en behoorde toe aan een vrouw ouder dan 50 jaar.
Tumor
Bij de eerste, 4000 jaar oude schedel vonden de onderzoekers aanwijzingen voor een tumor. Maar wat hen echt verraste, was de ontdekking van snedes rond deze tumor, die waarschijnlijk zijn aangebracht met een scherp voorwerp zoals een metalen instrument. Kortom, het lijkt erop dat de oude Egyptenaren een soort chirurgische ingreep uitvoerden in verband met de aanwezigheid van kankercellen. Dit suggereert dat ze mogelijk pogingen waagden om kanker te opereren – en misschien wel te genezen. De onderzoekers konden hun ogen niet geloven. “We waren aanvankelijk erg sceptisch toen we de snee op de tumor zagen, zelfs al was deze heel duidelijk zichtbaar,” herinnert Camarós zich. “Het duurde even voordat we beseften dat we belangrijk bewijs hadden ontdekt van een mijlpaal in de geschiedenis van de geneeskunde.”
Chirurgische oncologie
De sneden op de 4.000 jaar oude schedel suggereren dat de oude Egyptenaren mogelijk probeerden om overmatige weefselgroei te behandelen. Al zou het overigens ook kunnen dat ze meer te weten wilden komen over kanker, misschien nadat de patiënt al was overleden. Hoe het ook zij, “het wijst erop dat meer dan 4.000 jaar geleden de oude Egyptenaren al geïnteresseerd waren in een ziekte die we nu kanker noemen,” aldus Camarós. “Dit markeert het begin van de chirurgische oncologie.”
Moderne ziekte
Ook de andere onderzochte schedel bleek een grote laesie te hebben, die leek op een kwaadaardige tumor die het bot had beschadigd. Dit wijst erop dat kanker ook in het verleden veel voorkwam, ondanks verschillende levensstijlen en omgevingsfactoren. Dit is om meerdere redenen een interessant nieuw inzicht. “We denken vaak dat kanker een moderne ziekte is,” zegt Camarós. “Maar al duizenden jaren lijden mensen eraan. Dit helpt ons misschien om deze ziekte op een andere manier te zien.”
Op de tweede schedel zijn ook twee genezen verwondingen te zien. Een van deze verwondingen lijkt te zijn veroorzaakt door een scherp wapen. Het lijkt erop dat de wonden zijn behandeld en dat de persoon in kwestie hierdoor overleefde. Het is echter zeldzaam om zo’n verwonding bij een vrouw te zien, aangezien de meeste geweldgerelateerde verwondingen bij mannen voorkomen. “Was deze vrouw betrokken bij oorlog?” Vraagt Tondini zich hardop af. “Als dat zo is, moeten we heroverwegen welke rol vrouwen vroeger speelden en hoe ze betrokken waren bij conflicten in de oudheid.” Of we daar ooit volledig inzicht in zullen krijgen, is echter de vraag. Het onderzoeken van skeletresten brengt namelijk aanzienlijke uitdagingen met zich mee, waardoor het moeilijk is om definitieve conclusies te trekken. Dit komt vooral doordat de overblijfselen vaak incompleet zijn. In de archeologie werken onderzoekers immers met fragmenten uit het verleden, wat het lastig maakt om nauwkeurige conclusies te trekken.
De bevindingen uit de studie illustreren dat hoewel kanker een uitdaging vormde binnen de medische kennis van de oude Egyptenaren, de Egyptische geneeskunde toch ver genoeg gevorderd was om chirurgische ingrepen uit te voeren. “We realiseren ons nu beter dat al sinds de oudheid pogingen zijn gedaan om kanker vanuit een medisch perspectief te begrijpen,” zegt Camarós. Volgens hem biedt de studie een buitengewoon nieuw perspectief op ons begrip van de geschiedenis van de geneeskunde. “Het toont aan dat er achter deze chirurgische ingreep de hoop lag om een ziekte te begrijpen en te behandelen die al eeuwenlang een uitdaging vormt,” aldus de onderzoeker.
Over het algemeen kunnen we dus wel stellen dat de oude Egyptenaren een hoog niveau van intelligentie en creativiteit toonden in verschillende aspecten van hun cultuur en samenleving. “Deze studie draagt bij aan het veranderende perspectief op het gebied van paleo-oncologie en legt een solide basis voor toekomstig onderzoek,” concludeert Camarós. Met de studie is namelijk de hoofdvraag nog niet helemaal beantwoord. “Er zullen meer studies nodig zijn om te begrijpen hoe oude samenlevingen precies met kanker omgingen,” besluit Camarós.
