Robots assisteren in toenemende mate tijdens operaties, omdat ze naar verluidt sneller en accurater werken dan mensen. Maar nieuw onderzoek laat zien dat dat niet klopt: robots zijn trager, duurder en soms slordiger dan mensenhanden.
Dat schrijft chirurg Jeroen Heemskerk in zijn proefschrift dat hij deze week aan de Maastricht University verdedigt. Hij baseert zijn proefschrift op een test van de daVinci-robot. Een robot die sinds 2002 in het academisch ziekenhuis van Maastricht gebruikt wordt tijdens kijkoperaties. Hoewel deze operaties voor de patiënt doorgaans niet zo ingrijpend zijn, zijn ze technisch gezien lastig. Vandaar dat chirurgen zich graag laten assisteren door een robot.
Duur en traag
Heemskerk keek naar de prestaties van deze robot en komt met opmerkelijke conclusies. “Bij gebruik in een testomgeving blijkt het gebruik van een robot ertoe te leiden dat taken zoals het hechten van wonden sneller en nauwkeuriger worden verricht,” zo stelt hij in UM Webmagazine. “In een klinische setting – bij gebruik in de operatiekamer dus – blijkt het tegendeel waar.” De robot is duur en traag en de operatieresultaten zijn niet beter dan wanneer de robot er niet bij betrokken is.
Dubieus
“Terwijl de robot al ruim tien jaar wordt ingezet, blijven de resultaten erg dubieus.” Heemskerk onderschrijft die conclusie nog eens door te putten uit de Nederlandse prostaatkankerregistratie. “Kwaliteitsregistratie laat zien dat na robotchirurgie een significant slechter resultaat wordt gevonden ten opzichte van ogen chirurgie. In de praktijk zagen we vijf procent meer positieve snijvlakken bij robotchirurgie ten opzichte van conventionele open chirurgie.” Dat wil zeggen dat aan de randjes van het weefsel dat de robot verwijderd had nog tumorcellen zaten. Om de kans dat de kanker terugkomt zo klein mogelijk te maken, moeten die randen eigenlijk ‘schoon’ zijn.
Negentien robots
Als het aan Heemskerk ligt, wordt zijn proefschrift aangegrepen om eens kritisch na te gaan denken over het gebruik van de operatierobots. Ze presteren blijkbaar niet beter dan chirurgen, maar zijn wel peperduur. “Het aantal operatierobots is de laatste jaren dramatisch toegenomen. In ons land maken we momenteel gebruik van negentien robots die anderhalf miljoen euro per stuk in aanschaf kosten. Tel daarbij op de onderhoudskosten van een ton per jaar per robot en de meerkosten van gemiddeld tweeduizend euro per robotoperatie ten opzichte van een conventionele operatie zonder robotinterventie en we kunnen ons terecht de vraag stellen welke significante voordelen robotchirurgie heeft.”
Promotie
De resultaten van Heemskerk staan haaks op wat velen over operatierobots denken te weten, namelijk dat ze snel en accuraat werken en goedkoper zijn dan chirurgen. “Zowel de fabrikanten als de gebruikers – de specialisten dus – van de dure operatierobots zijn erbij gebaat om hun robots te promoten in de hoop meer patiënten naar zich toe te trekken. Ondanks het gebrek aan wetenschappelijke meerwaarde lijkt de robot namelijk wel een sterke aantrekkingskracht te hebben op patiënten die denken dat ze beter af zijn als ze zich door een robot laten opereren. In feite geef je patiënten dus valse hoop door te suggereren dat ze beter af zijn als ze geopereerd worden door een robot in plaats van een chirurg van vlees en bloed.” Ziekenhuizen gebruiken de robots ondertussen als marketinginstrumenten om meer patiënten naar zich toe te trekken. “Ze sturen op kwantiteit, wat weer wordt ingegeven door overheid en zorgverzekeraars die stellen dat ziekenhuizen bepaalde operaties, zoals het verwijderen van de prostaat, niet meer mogen uitvoeren als er te weinig van dit soort operaties verricht worden. Wat is er dan mooier dan een gelikte marketingstrategie inzetten om uit te dragen dat robotchirurgie superieur is om op deze manier aan je quorum te komen?”
Heemskerk benadrukt dat hij niet pleit voor afschaffing van de robots. Hij ziet er ook de voordelen wel van in. “Het meest significante voordeel lijkt de verbeterde ergonomie voor de chirurg en dientengevolge de potentieel verminderde mentale belasting van de chirurg. Maar dit voordeel is veel te beperkt om de inzet van de robots op dit moment te kunnen rechtvaardigen.” Als het aan hem ligt, worden ziekenhuizen met een robot verplicht om deel te nemen aan een onderzoek waarbij patiënten die door robots en patiënten die door chirurgen zijn geopereerd met elkaar worden vergeleken. Of dat onderzoek er komen zal, betwijfelt hij. “De voorstanders van de operatierobot zijn vrij talrijk. Die willen het instrument niet opnieuw gaan testen. Net zo min als specialisten die zo’n robot in huis hebben.”
