Oorlog in Irak droeg zeer waarschijnlijk bij aan verontrustende toename van antibioticaresistente bacteriën

En dat heeft niet alleen consequenties voor Irak, want antibioticaresistente bacteriën deinzen er niet voor terug landsgrenzen over te steken of zelfs naar andere werelddelen te reizen.

Steeds meer ziekmakende bacteriën worden antibioticaresistent. Dat betekent dat ze niet langer gevoelig zijn voor onze antibiotica en de antibiotica dus niet langer werken. En daardoor worden infecties die eerder nog behandelbaar waren, onbehandelbaar. Het is een groot én groeiend probleem; in 2019 alleen al zijn naar schatting 1,27 miljoen mensen door antibioticaresistentie overleden. En gevreesd wordt dat tegen 2050 elk jaar zo’n 10 miljoen mensen overlijden doordat hun bacteriële infectie niet langer behandelbaar is.

Oorlog
Dat steeds meer bacteriën resistent worden, wordt doorgaans voornamelijk geweten aan verkeerd gebruik van antibiotica (zie kader).

Verkeerd gebruik van antibiotica
Wanneer je antibiotica voorgeschreven wordt, drukt de arts of apotheker je vaak op het hart de kuur helemaal af te maken. Dat is belangrijk, want wanneer je antibiotica te kort gebruikt, zijn de ziekmakende bacteriën nog niet allemaal dood. De bacteriën die het best bestand zijn tegen het medicijn blijven over en zullen zich gaan vermenigvuldigen. Hierdoor vindt selectie plaats van bacteriën die steeds beter tegen antibiotica kunnen en dat kan uitmonden in het ontstaan van bacteriën die niet langer gevoelig zijn voor antibiotica. Naast te kort gebruik van antibiotica kan ook overmatig gebruik van antibiotica – zowel in klinische omstandigheden als bijvoorbeeld in de veehouderij – leiden tot resistentie. Want wanneer bacteriën langdurig of herhaaldelijk aan dezelfde antibiotica worden blootgesteld, kunnen ze zich daar ook geleidelijk aan tegen gaan wapenen.

Maar er zijn meer factoren die bijdragen aan antibioticaresistentie. Zo wordt bijvoorbeeld al sinds de jaren veertig van de vorige eeuw vermoed dat ook oorlogen bijdragen aan de opkomst van resistente bacteriën. En terecht, zo stellen onderzoekers nu in het blad BMJ Global Health. In hun studie tonen ze namelijk aan dat een decennialange periode van conflicten in Irak tot een ‘catastrofale’ toename van antibioticaresistentie heeft geleid. “Oorlog is voordelig voor resistente bacteriën, omdat ze door chaos (gebrek aan een breed scala aan antibiotica, gebrek aan microbiologen, etc.) en zware metalen meer bestaansrecht hebben dan bacteriën die wel gevoelig zijn voor antibiotica,” vertelt onderzoeker Antoine Abou Fayad aan Scientias.nl.

Het onderzoek
Hoewel het vermoeden dat oorlog en antibioticaresistentie met elkaar verband houden dus al langer bestaat, is nog altijd onduidelijk in hoeverre oorlogen en conflicten nu echt een drijvende kracht zijn achter het groeiende probleem dat resistente bacteriën vormen. Om daar meer grip op te krijgen, bogen Abou Fayad en collega’s zich over Irak. Het land heeft sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw te maken met een opeenvolging van conflicten, waaronder de oorlog met Iran, de invasie door de VS en conflicten met IS. En die oorlogen en conflicten, zo schrijven de onderzoekers in hun studie, vallen samen met de opkomst en verspreiding van resistente ziekteverwekkers.

Geen toeval
En dat is geen toeval. “Een vernietigd zorgstelsel, ongeschikte behandeling van infecties, beperkte middelen, blootstelling aan zware metalen – van zowel mensen als het milieu – en een gebrek aan schoon water, sanitair en hygiëne spelen samen waarschijnlijk een cruciale rol in de catastrofale opkomst van antibioticaresistentie in Irak,” zo vatten de onderzoekers het krachtig samen.

Gewonden
Conflicten en oorlogen gaan doorgaans gepaard met gewonden en dat was de afgelopen decennia in Irak niet anders. Het werkt resistentie in de hand, zo legt Abou Fayad aan Scientias.nl uit. “Veel gewonden betekent dat bacteriële infecties zich gemakkelijker door ziekenhuizen kunnen verspreiden.” Een tekort aan zorgpersoneel – en microbiologen – dat we vaak in oorlogsgebieden zien, helpt daarbij natuurlijk niet. Hetzelfde geldt voor het feit dat de middelen – waaronder antibiotica – in door oorlog geteisterde gebieden en ziekenhuizen beperkt zijn. Hierdoor kan het voorkomen dat er te weinig antibiotica voorhanden is (wat resistentie in de hand werkt). Of dat artsen voor de behandeling van infecties niet uit een breed scala aan antibiotica kunnen putten, waardoor infecties niet met de meest effectieve antibiotica behandeld kunnen worden en bacteriën tevens herhaaldelijk aan dezelfde antibiotica worden blootgesteld (wat ook tot resistentie kan leiden).

Zware metalen
Maar de erbarmelijke situatie in de ziekenhuizen is niet het enige probleem. Zo worden mensen – maar ook bacteriën – in oorlogsgebieden veelvuldig blootgesteld aan zware metalen. “Tijdens conflicten komen zware metalen uit een breed scala aan bronnen: kogels, granaten en vernietigde gebouwen bijvoorbeeld,” vertelt Abou Fayad. “En zware metalen kunnen bacteriën doden.” Dat klinkt misschien positief. Maar dat is het niet. Want net zoals herhaaldelijke blootstelling aan antibiotica ervoor kan zorgen dat bacteriën manieren vinden om een aanvaring met antibiotica te overleven, kan ook de herhaaldelijke blootstelling aan zware metalen ertoe leiden dat ze zich tegen die dodelijke zware metalen gaan wapenen. En aangezien zware metalen bacteriën ongeveer op dezelfde manier doden als antibiotica, worden ze dan en passant ook ongevoelig voor antibiotica. “Als zware metalen in grote hoeveelheden aanwezig zijn, kan dat leiden tot de activatie van effluxpompen die niet alleen zware metalen wegpompen (uit de bacterie, red.) maar ook antibiotica.”

Wereldwijde gevolgen
Oorlogsomstandigheden vormen zo dus de perfecte voedingsbodem voor resistente bacteriën. En zo hebben conflicten in Irak zeer waarschijnlijk een belangrijke bijdrage geleverd aan wat onderzoekers “een catastrofale toename van antibioticaresistentie in Irak” noemen. Voor ons westerlingen klinkt dat misschien als een ver-van-mijn-bed-show, maar het is desalniettemin een ontwikkeling die ook ons zorgen behoort te baren. Want die resistente bacteriën storen zich niet aan landsgrenzen. “Net zoals COVID-19 zich van het ene land naar het andere land verspreidde, verspreiden ook resistente bacteriën zich,” stelt Abou Fayad. En bacteriën doen dat misschien in zeker opzicht nog wel beter dan virussen. “Bacteriën kunnen zich zelfstandig vermenigvuldigen, oftewel zonder dat ze daarbij – zoals virussen – afhankelijk zijn van een gastheer en vervolgens kunnen ze zich door mee te liften op mensen, dieren en water (zoals je bijvoorbeeld bij cholera ziet) over de wereld verspreiden.”

Het onderzoek hint er duidelijk op dat conflicten en oorlogen een bijdrage kunnen leveren aan de opkomst van resistente bacteriën. En daar moeten we ons meer van bewust zijn én meer onderzoek naar gaan doen, vinden de onderzoekers. Ze concluderen in hun studie dat een beter begrip van het verband tussen antibioticaresistentie en conflicten essentieel is voor de wereldwijde strijd tegen resistente bacteriën. “Zeker aangezien er geen aanwijzingen zijn dat conflicten wereldwijd in de komende jaren zullen afnemen.”

Bronmateriaal

"Decades of conflict in Iraq have fuelled “catastrophic” rise in antibiotic resistance" - BMJ
Interview met Antoine Abou Fayad
Afbeelding bovenaan dit artikel: Fahroni (via Canva Pro)

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd