Wij mensen spreken wereldwijd zo’n 7000 talen, om over het aantal dialecten nog maar te zwijgen. Maar wat bijna niemand weet is dat ook andere dieren in verschillende talen en dialecten kunnen ‘praten’. Zo is er een bijzondere papegaaiensoort, die niet overal hetzelfde geluid maakt.
Amerikaanse wetenschappers zijn de jungle van Costa Rica ingetrokken en hebben daar de geelnekamazone in zijn natuurlijke leefomgeving onderzocht. Hun nieuwe studie laat zien hoe deze groengele papegaai met zijn gouden strotje in de afgelopen negentien jaar grote veranderingen in zijn dialect heeft doorgemaakt. Het team van de University of Pittsburgh en de New Mexico State University, onder leiding van ornitholoog Christine Dahlin, legt precies uit hoe dialecten werken bij vogels, en waarom ze veranderen.
Een vogel met een boodschap
De geelnekamazone is een grote, groene papegaaiensoort met een gele nek, zoals de naam al doet vermoeden. Zowel mannetjes als vrouwtjes zijn ongeveer 38 centimeter lang, ze kiezen een partner en blijven elkaar langdurig trouw. ’s Nachts slapen de vogels in grote groepen bij elkaar, terwijl ze overdag in kleinere groepjes op zoek gaan naar voedsel. Deze papegaaien leren een heleboel verschillende geluiden van elkaar en gebruiken die om te communiceren. Contactgeluiden komen het meest voor. Veel vogelsoorten gebruiken contactgeluiden tijdens de vlucht om de weg niet kwijt te raken en om zich bewust te blijven van hun soortgenoten tijdens het vliegen en foerageren. Bij sommige soorten bestaat het uit een kort, hoog geluid dat partners herkennen en exact kunnen nabootsen. Juist deze contactgeluiden vertonen de duidelijkste geografische verschillen, vergelijkbaar met menselijke dialecten.
Variatie in contactroepen
In hun eerste onderzoek uit 1994 identificeerden de onderzoekers drie duidelijk verschillende contactroep-typen: Noord, Zuid en Nicaraguaans. Elk van deze contactgeluiden hoorden ze alleen in hun eigen specifieke leefgebied. Toen het team in 2005 deze gebieden opnieuw onderzocht, bleek de akoestische structuur vrijwel onveranderd. En ook aan de geografische grenzen van de dialecten was niks veranderd. Maar in 2016 bleek er iets geks aan de hand. De onderzoekers constateerden stevige culturele verschuivingen, die in de voorgaande elf jaar moeten zijn ontstaan. De grens tussen de Noord- en Zuid-dialecten bleek verschoven, en er verschenen nieuwe roepvarianten in het gebied waar de kleurrijke tropenvogels voorheen alleen het Zuid-dialect bezigden.
Tweetalige papegaaien
In het noordelijke dialectgebied zagen de onderzoekers veel meer ‘tweetalige’ papegaaien, die zowel het noordelijke als het zuidelijke dialect ‘spraken’. Interessant is dat de periode 2005-2016 samenviel met grote verstoringen in het leefgebied van de soort. Terwijl de populatie afnam, nam de ontbossing door intensieve landbouw toe. Als reactie hierop verhoogde de International Union for Conservation of Nature (IUCN) de status van de soort naar ‘ernstig bedreigd’. De ornithologen denken dat de waargenomen culturele veranderingen een aanpassing zijn van de vogels aan de veranderende groepsgroottes en sociale interacties.
Het zuidelijke dialect van de papegaaien klonk vroeger zo:
En nu zo:
Er is meer onderzoek nodig om de culturele veranderingen direct te kunnen koppelen aan de demografische verstoringen die deze soort parten hebben gespeeld, maar deze gegevens laten wel goed zien wat het belang is van langetermijnstudies. Op deze manier is prachtig te zien hoe cultuur evolueert en welke krachten deze evolutie aandrijven. Bovendien toont dit onderzoek het grote aanpassingsvermogen van papegaaien aan. De capaciteit om geluiden te leren, kan een grote rol spelen in het wild, zo blijkt wel.
Papegaaien hebben veel gemeen met ons
Hoofdonderzoeker Christine Dahlin benadrukt nogmaals het belang van deze studie in gesprek met Scientias.nl: “Dit is het langstlopende onderzoek naar dialecten bij wilde papegaaien ooit. Deze studie heeft een belangrijke functie, namelijk om ons te helpen de stabiliteit van dialecten in de loop van de tijd beter te begrijpen. Papegaaien leven lang en leren geluiden, net als mensen. Deze inzichten in de culturele dialecten van papegaaien kunnen ons daarom ook helpen om veranderingen in menselijke talen en dialecten te begrijpen, en andersom. We weten bijvoorbeeld dat als menselijke populaties krimpen, er in de loop van de tijd dialecten en talen verloren kunnen gaan. Het was bijzonder om te zien dat de akoestische eigenschappen van de contactroepen enorm veranderden en de dialectgrenzen veel groter werden, toen de populaties van onze papegaaien slonken.”
Code-switching
De ornitholoog werd naar eigen zeggen nog het meest verrast door de ingrijpende verschuiving van de dialectgrens tussen het noordelijke en zuidelijke dialect. “Deze grens was redelijk stabiel tijdens ons vorige onderzoek en we noteerden toen niet veel tweetalige vogels. In dit recente onderzoek heeft het zuidelijke dialect zijn bereik sterk uitgebreid richting het noorden, en er was een significante toename van tweetalige vogels. Tweetaligheid is een succesvolle aanpassing als het vogels in staat stelt effectiever te communiceren, en dan in het bijzonder tijdens het verplaatsen tussen groepen die maar in één dialect communiceren. Kortom, de vogels lijken ‘code-switching’ toe te passen”, concludeert Dahlin.
