Alleen niet uit plezier, maar uit bittere noodzaak.
In een vol voetbalstadion is het een prachtig gezicht als bezoekers in volgorde vlak na elkaar even opstaan en de armen in de lucht gooien. Op die manier ontstaat er een fraaie golf – wave – over de tribune. Onderzoekers hebben nu in een nieuwe studie ontdekt dat ook kleine zoetwatervisjes, bekend als Poecilia sulphuraria, zich soms collectief aan de ‘wave’ wagen. Alleen is het bij hen een kwestie van leven of dood.
Poecilia sulphuraria
De zoetwatervis Poecilia sulphuraria is een opmerkelijke beestje. “Het is een levendbarende vis die endemisch is in een klein gebied met zwavelrijke wateren in het zuiden van Mexico,” vertelt onderzoeker David Bierbach in gesprek met Scientias.nl. “Poecilia sulphuraria is één van de slechts twee vissoorten die in deze bronnen weten te overleven. Normaal gesproken is water dat rijk is aan sulfide namelijk giftig voor dieren; het belemmert de zuurstofopname via het bloed. Bovendien bevatten dergelijke wateren nauwelijks zuurstof, met uitzondering van een dunne zuurstofrijke laag net onder het wateroppervlak. Poecilia sulphuraria heeft echter speciale, sulfideresistente eiwitten ontwikkeld. Daarnaast beschikken deze visjes over een grote kop met grote kieuwen om zo de zuurstofrijke oppervlaktelaag heel effectief te kunnen gebruiken.”
Wave
Dit heeft echter ook een vrij groot nadeel. Omdat de visjes vaak in die zuurstofrijke bovenlaag zwemmen, zijn ze namelijk een gemakkelijk doelwit voor hongerige vogels. Maar daar blijken ze iets slims op te hebben bedacht. Want dankzij een fraaie collectieve golfslag weten ze aan een fatale aanval van bovenaf te ontkomen. Een golfslag die wel wat weg heeft van… de wave!
Bekijk in deze video hoe de vissen de wave doen.
Opmerkelijk tafereel
Het is een opmerkelijk tafereel. “Zeker omdat er zoveel vissen samenwerken om de golven te produceren,” zegt Bierbach. “Aan de grootste wave die we hebben aanschouwd deden honderdduizenden vissen mee. Ze duiken dan op een waterval-achtige manier naar beneden.” In die zin is het waargenomen gedrag heel uniek. “Vissen die naar beneden duiken om aan vogels te ontsnappen is een bekend fenomeen,” zegt Bierbach. “Maar het herhaalde, ritmische en regelmatige duiken – waarbij de intervallen tussen de afzonderlijke golven altijd even lang zijn, ongeacht hoe vaak de vissen de wave herhalen – is iets dat we niet vaak zien.”
Mensen
Onderzoekers kwamen dit opmerkelijke visgedrag op het spoor nadat ze langs de zwavelrijke wateren liepen. Het gedrag is moeilijk te missen. Dat komt omdat de vissen niet alleen de wave inzetten als er vogels in de buurt zijn, maar ook als reactie op nietsvermoedende langslopende mensen. “In het begin begrepen we helemaal niet wat de vissen aan het doen waren,” zegt Bierbach. “Toen we ons realiseerden dat het golven waren, vroegen we ons af wat de functie ervan zou kunnen zijn.”
Vogels
De aanwezigheid van veel visetende vogels rond de rivier deed de onderzoekers vermoeden dat de vissen de wave doen ter verdediging. En dat werkt. Want de kans dat een hongerige vogel een visje tijdens de wave te pakken krijgt, is een stuk kleiner. Al denken de onderzoekers dat er mogelijk nog meer achter zit. “We achten het waarschijnlijk dat de vissen niet alleen op deze manier ontsnappen aan een aanval,” zegt Bierbach. “De wave is mogelijk ook een methode om een aanvallende vogel te verwarren door zijn zintuigen te ‘overweldigen’.”
Bewust
De vraag is echter of de vissen zich hier daadwerkelijk bewust van zijn. Zijn ze echt zo slim dat ze precies weten hoe ze roofdieren in het ootje moeten nemen? “Eigenlijk denken we niet dat afzonderlijke vissen zich er bewust van zijn dat hun eigen duikgedrag een gigantische golf veroorzaakt,” zegt Bierbach. “Individuele vissen reageren ofwel direct op een aanvallende vogel – indien binnen detectiebereik – of kopiëren het gedrag van zijn of haar naaste buur. Hoewel vissen slim zijn, kan het gedrag dat we waarnemen dus ook worden verklaard door enkele eenvoudige interactieregels.”
Verdediging
Alles bij elkaar genomen tonen de bevindingen aan dat de zoetwatervisjes dankzij een prachtige wave een sterk wapen hebben tegen roofdieren. “Dit is één van de eerste onderzoeken die aantoont dat een bepaald collectief gedrag van prooidieren functioneert als verdediging tegen rovers,” zegt Bierbach. “Een bevinding die al wel lang wordt gesuggereerd, maar die moeilijk experimenteel onder wilde dieren te testen is.”
Het is dus duidelijk dat de wave van Poecilia sulphuraria de kans van vogels op een succesvolle aanval rigoureus verkleint. Wat wetenschappers echter nog niet weten, is waarom dit zo is. Worden de vogels echt verward? Of vertellen de golven hen dat ze zijn opgemerkt en hebben ze daardoor een kleinere kans om een visje te vangen? In toekomstige studies zijn onderzoekers van plan om verder op antwoorden ‘te jagen’.
