Als dit wordt bevestigd, zal dit de heersende theorieën over planeetvorming voorgoed veranderen.
Planeten zijn meestal niet veel jonger dan de sterren waar ze omheen draaien. Neem de zon. Onze moederster werd 4,6 miljard jaar geleden geboren en niet lang daarna zag de aarde het levenslicht. Astronomen komen in een nieuwe studie echter tot een verrassende ontdekking. Want mogelijk kunnen zelfs stervende sterren nog altijd planeten baren.
Planeetvorming
Nadat onze zon begon te ‘branden’, ontstond er een afgeplatte schijf rondom de jonge protoster; de protoplanetaire schijf. In de miljoenen jaren die volgen, botsen deeltjes in de schijf tegen elkaar, waardoor deze deeltjes samenklonteren tot steeds grotere objecten. En zo werden de planeten in ons zonnestelsel geboren. De geboorte van planeten in die protoplanetaire schijf – een gigantische pannenkoek bestaande uit stof en gas met de zon in het midden – verklaart waarom ze allemaal in hetzelfde vlak draaien.
Dubbelsterren
Maar zulke schijven van stof en gas hoeven niet noodzakelijkerwijs alleen pasgeboren sterren te omringen. Ze kunnen zich ook onafhankelijk van stervorming ontwikkelen, bijvoorbeeld rond dubbelsterren waarvan er één stervende is. Hoe dat werkt? Wanneer het einde voor een middelgrote ster (zoals onze zon) nadert, katapulteert hij het buitenste deel van zijn atmosfeer de ruimte in, waarna hij langzaam sterft. In het geval van dubbelsterren zorgt de aantrekkingskracht van de tweede ster er echter voor dat de materie die door de stervende ster wordt uitgestoten, een platte, roterende schijf vormt. En deze schijf lijkt sterk op de protoplanetaire schijven die astronomen rond jonge sterren waarnemen.
Geboorte rond de dood
Tot zover niets nieuws. Maar wat onderzoekers nu hebben ontdekt, is dat de schijven rond zogenaamde ‘geëvolueerde dubbelsterren’ niet zelden tekenen vertonen die zouden kunnen wijzen op planeetvorming. Dit blijkt zelfs het geval te zijn voor één op de tien van deze dubbelsterren. “Tien procent van de geëvolueerde dubbelsterren die we hebben bestudeerd, beschikken over een grote holte in de schijf,” vertelt onderzoeker Jacques Kluska. “Dit verraadt dat daar iets rondzweeft dat alle materie in het gebied van de holte bij elkaar heeft geschraapt.”
De onderzoekers veronderstellen dat dat weleens het werk van een protoplaneet zou kunnen zijn. Die planeet is dus misschien niet helemaal aan het begin van het leven van de dubbelsterren gevormd, maar juist aan het einde.
IJzer
De astronomen vonden bovendien ook nog sterke aanwijzingen voor de aanwezigheid van dergelijke planeten. “We zagen dat zware elementen, zoals ijzer, erg schaars waren op het oppervlak van een stervende ster,” vertelt Kluska. “Dit doet vermoeden dat stofdeeltjes die rijk zijn aan die elementen door een planeet zijn gevangen.” De Leuvense astronoom sluit overigens niet uit dat op deze manier meerdere planeten rond deze dubbelsterren kunnen ontstaan.
Bevestigen
De resultaten uit de studie zijn erg interessant. Want als nieuwe waarnemingen het bestaan van planeten rond geëvolueerde dubbelsterren bevestigen – en het dus inderdaad zo blijkt te zijn dat de waargenomen planeten pas zijn gevormd nadat één van de sterren het einde van zijn leven had bereikt – zullen de heersende theorieën over planeetvorming moeten worden aangepast. “De bevestiging, dan wel de weerlegging van deze heel bijzondere manier van planeetvorming wordt een ongeziene test voor de huidige theorieën,” stelt onderzoeker Hans van Winckel.
De astronomen willen binnenkort zelf hun hypothese verifiëren. Hiervoor zullen ze met grote telescopen van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht in Chili de tien paar dubbelsterren waarvan de schijven een grote holte vertonen, aan een nadere inspectie onderwerpen.
