In Kirgizië – recent nog even wereldnieuws doordat een gletsjer voor het oog van toeristen en hun camera’s afbrak – worden gletsjers rap dunner. En dat heeft dramatische gevolgen voor de lokale bevolking.
Wie denkt aan de grote ijsmassa’s op aarde, denkt ongetwijfeld aan Antarctica en Groenland. Minder bekend is dat ook Centraal-Azië een flinke portie ijs herbergt. Hoog in de bergen zijn tienduizenden gletsjers te vinden, die samen de op twee na grootste ijsmassa op aarde vormen; alleen de ijsmassa’s op beide polen zijn groter.
Ver-van-mijn-bed-show
“Voor de smeltende gletsjers in Centraal-Azië is doorgaans wat minder aandacht,” bevestigt onderzoeker Lander Van Tricht, verbonden aan de Vrije Universiteit Brussel. “Dat komt doordat deze slechts een beperkte bijdrage leveren aan de zeespiegelstijging en daarmee is wat daar gebeurt een beetje een ver-van-ons-bed-show.”
Watervoorziening
Maar dat wil niet zeggen dat de veranderingen die de Centraal-Aziatische gletsjers momenteel ondergaan, zonder gevolgen blijven. De gevolgen worden alleen wat lokaler gevoeld. “De gletsjers spelen een cruciale rol in de watervoorziening van de lokale bevolking,” aldus Van Tricht. Voor miljoenen mensen in het droge Centraal-Azië is het smeltwater dat ‘s zomers van deze gletsjers loopt bijna de enige bron van water. En met het verdwijnen van de gletsjers komt dan ook de watervoorziening in het gedrang.
Reden genoeg voor sommige onderzoekers – zoals Van Tricht – om de gletsjers in dit gebied toch nauwlettend in de gaten te houden. En samen met collega’s reisde hij de afgelopen jaren daarom herhaaldelijk af naar Kirgizië, dat vanwege de honderden gletsjers die het herbergt ook wel het ‘Zwitserland van Azië’ wordt genoemd en in het geografische hart van Centraal-Azië ligt. De laatste expeditie naar het gebied eindigde vorige maand en heeft weer een schat aan data opgeleverd. “Wij richten ons daarbij op de ijsdikte en de oppervlakte hoogte van de gletsjers,” zo vertelt Van Tricht. Gewapend met radarapparatuur lopen onderzoekers de gletsjers af om de dikte van het ijs op verschillende plaatsen te meten. Door tegelijkertijd te kijken naar de hoogte van de puinmassa’s die de gletsjer aan de zijkanten heeft afgezet, kan de huidige dikte van het ijs bovendien direct vergeleken worden met de ijsdikte aan het einde van de kleine ijstijd (zo rond 1850). De onderzoekers gebruiken daarnaast drones om de gletsjers in hun geheel in kaart te brengen.
Zes gletsjers
De onderzoekers hebben tot op heden op deze wijze zo’n zes gletsjers in Kirgizië onder de loep genomen. “We hebben daarbij bewust gekozen voor gletsjers waarvan de omvang (met behulp van satellietbeelden, red.) al in kaart was gebracht en waarvan ook de massabalans (de verhouding tussen smelt en aangroei van ijs, red.) al langere tijd gemonitord wordt. Die data komen namelijk van pas als we – ook mede aan de hand van de puinmassa’s aan de zijkant van de gletsjer – willen reconstrueren hoe dik de gletsjer in het verleden is geweest.”
Resultaten
De voorlopige resultaten liegen er niet om. “De gletsjers zijn inmiddels zo’n 20 tot 30 procent van hun volume kwijtgeraakt.” Daarmee doet het Zwitserland van Azië het overigens nog iets beter dan het Europese Zwitserland; in de Alpen is het volumeverlies namelijk nog iets groter. “Dat de gletsjers in Centraal-Azië wat minder volume verloren hebben, is te danken aan het feit dat ze hoger liggen. Hierdoor liggen ze – zelfs in een opwarmende wereld – koeler dan de gletsjers in de Alpen.”
Recent was Kirgizië nog uitgebreid in het nieuws doordat een gletsjer voor de ogen van toeristen en hun camera’s instortte. Het is volgens onderzoekers eveneens te herleiden naar de opwarming van de aarde en daarmee gepaard gaande hoge temperaturen die men bijvoorbeeld afgelopen zomer in Kirgizië ervoer. “Gletsjers worden door de afsmelt steiler en smeltwater sijpelt langs het ijs naar beneden,” legt Van Tricht uit. “Soms sijpelt het water daarbij dwars door het ijs heen, om vervolgens op de onderliggende bodem een glijlaagje te vormen, waardoor de gletsjers gemakkelijker gaat stromen. Soms blijft het smeltwater in het gletsjerijs hangen, waar het bevriest en uitzet. Het resultaat is in beide gevallen hetzelfde: de gletsjer wordt instabiel.” Instortende gletsjers is dan ook iets wat we ook in de toekomst vaker in Centraal-Azië kunnen gaan zien, en dat brengt dan uiteraard ook risico’s met zich mee.
Toekomst
Het reconstrueren van de historische dikte van de gletsjers is geen doel op zich, maar een middel om de dynamiek van de gletsjers te begrijpen en te kunnen voorspellen wat de gletsjers in de toekomst zullen gaan doen. En de voorlopige toekomstvoorspellingen zijn best verrassend, vindt Van Tricht. “Wat mij vooral verrast heeft, is de snelheid waarmee de gletsjers zich naar verwachting in de komende 20 tot 30 jaar zullen gaan terugtrekken.” Die versnelde terugtrekking is volgens de onderzoekers te herleiden naar het feit dat deze gletsjers – in tegenstelling tot bijvoorbeeld de gletsjers bij Groenland of in de Alpen – in dezelfde periode dat ze massa verliezen ook massa winnen. “In de winter – de periode tussen oktober en april – valt er bijna geen neerslag,” legt Van Tricht uit. En de gletsjers worden dan dus ook niet dikker. In de maanden erna neemt zowel de neerslag als de afsmelt toe. En wat je ziet als de opwarming doorzet, is dat er minder sneeuw valt en de afsmelt nog verder toeneemt. Op dit moment is het dus zo dat de Centraal-Aziatische gletsjers vrij veel ijs herbergen, maar we verwachten, onder invloed van klimaatverandering, op korte termijn een zeer snelle afname daarvan, al zijn er wel regionale verschillen.”
Watertekort
Het is zeer slecht nieuws voor de mensen die ‘s zomers zo afhankelijk zijn van deze gletsjers. Want op korte termijn neemt het water dat de gletsjers leveren – door een versnelde afsmelt – toe, maar op de lange termijn zullen de gletsjers – doordat ze kleiner en dunner worden – steeds minder smeltwater voortbrengen en dat kan leiden tot watertekorten tijdens droge periodes. De lokale bevolking raakt daar ook steeds meer van doordrongen, weet Van Tricht. “Met name in de afgelopen vijf jaar waren de zomers zeer droog. Er viel veel minder neerslag dan normaal en het water in de rivieren was voor 40 tot 60 procent afkomstig van de gletsjers. En dan zie je wel dat de lokale bevolking zich realiseert: als er geen neerslag is, hebben we de ijsmassa’s hard nodig.” Niet alleen voor het drinkwater, maar ook voor het beregenen van gewassen of watergebruik in de industrie.
Door onze uitstoot van broeikasgassen terug te dringen en daarmee de opwarming af te remmen, kan een deel van het door Van Tricht en collega’s voorspelde volumeverlies voorkomen worden. “Maar wat we zien als we verschillende klimaatscenario’s simuleren, is dat in elk scenario wel een groot ijsvolume verdwijnt.” Het betekent dat de mensen in Centraal-Azië zich zullen moeten aanpassen aan een wereld waarin water schaarser wordt. Van Tricht hoopt dat zijn onderzoek daar een rol in kan spelen. “Wij hebben nu zes gletsjers bestudeerd, maar hopen er nog een aantal te gaan onderzoeken, met als doel grip te krijgen op de dynamiek erachter en zo een model te kunnen ontwikkelen waarmee we tamelijk nauwkeurig kunnen voorspellen wat de 7000 gletsjers in Kirgizië en de omringende landen in de toekomst gaan doen.” En op basis daarvan kan dan ook meer gezegd worden over de impact die de smeltende gletsjers op de watervoorziening hebben. “Vervolgens is het aan de lokale politiek partijen om daarop te anticiperen, bijvoorbeeld door de aanleg van stuwmeren en spaarbekkens.” Maar zelfs dat zal naar alle waarschijnlijkheid niet voldoende zijn. “Er gaan sowieso tekorten ontstaan,” moet Van Tricht concluderen. “De gletsjers zijn simpelweg te belangrijk voor de watervoorziening.”
