Ook de gezondheidszorg moet ‘groener’ – maar kan dat eigenlijk wel?

Wereldwijd is de gezondheidszorg verrassend vervuilend. En ook in Nederlandse draagt de zorgsector voor zeven procent bij aan de uitstoot van broeikasgassen. Dat is meer dan de lucht- of scheepvaart. Dat moet anders. Maar hoe?

Misschien sta je er niet bij stil als je het ziekenhuis binnenstapt, maar de gezondheidszorg heeft een immense ecologische voetafdruk. Hoewel de zorgsector van vitaal belang is voor de gezondheid en het welzijn van de mens, draagt het wereldwijd voor vier tot vijf procent bij aan de wereldwijde koolstofemissies. En in Nederland ligt dat percentage zelfs nog hoger, rond de zeven procent. Dat is meer dan de uitstoot van de Nederlandse lucht- of scheepvaart. “Als de wereldwijde gezondheidszorg een land was, zou het de op vier na grootste uitstoter van broeikasgassen ter wereld zijn,” zegt onderzoeker Alexandra Barratt. En dus is het tijd dat ook deze sector verduurzaamt.

Vervuiling in de zorgsector
Zoals uit de cijfers hierboven blijkt, is de gezondheidszorg dus een verrassend grote vervuiler. De zorgsector vervuilt in wezen op dezelfde manier als alle economische sectoren. “Het vervuilt het water, de lucht en stortplaatsen (via het afval),” legt Barratt in gesprek met Scientias.nl uit. “Met behulp van elektriciteit en andere vormen van energie, zoals gas, worden ziekenhuizen, laboratoria en apparatuur van stroom voorzien. Daarnaast gebruikt de gezondheidszorg veel producten die allemaal uit grondstoffen moeten worden vervaardigd, verpakt, gedistribueerd en na gebruik weggegooid worden. Deze ‘ingebedde’ koolstofemissies in de toeleveringsketens van de gezondheidszorg zijn verantwoordelijk voor het grootste deel van de koolstofvoetafdruk.” In Nederland veroorzaakt de productie van chemische producten, waaronder geneesmiddelen en producten zoals zeep en oplosmiddelen, het grootste deel (ongeveer 40 procent) van de uitstoot van broeikasgassen en het grondstoffengebruik door de zorg, aldus het RIVM.

Cardiovasculaire zorg
Binnen de gezondheidszorg is waarschijnlijk de cardiovasculaire zorg één van de grotere vervuilers. “In Japan is er een onderzoek gedaan waarin is gekeken naar de koolstofemissies in het ziekenhuis per type ziekte,” vertelt Barratt. “Ze ontdekten dat de cardiovasculaire zorg de grootste voetafdruk heeft in vergelijking met andere aandoeningen. In Japan is deze tak verantwoordelijk voor ongeveer tien procent van de totale koolstofvoetafdruk van de gezondheidssector.”

Hart- en vaatziekten
En op zich is dat ook niet zo vreemd. Hart- en vaatziekten zijn één van de meest voorkomende doodsoorzaken ter wereld. “Hart- en vaatziekten treffen veel mensen en vergen daarom veel zorg,” legt Barratt uit. “Er komt veel bij kijken om deze ziektes effectief te voorkomen, te diagnosticeren, te behandelen en te monitoren.” Kortom, deze tak neemt een groot deel van de ecologische voetafdruk van de hele zorg op zich. En dus is het volgens Barratt dan ook essentieel dat er actie ondernomen wordt. “Het is heel belangrijk dat we de milieueffecten van de gezondheidszorg zoveel mogelijk beperken,” zegt ze.

Kwaliteit
De vraag is daarbij natuurlijk: kan dat eigenlijk wel? Sommigen maken zich misschien zorgen dat dit ten koste zal gaan van de zorg. Gelukkig is dat volgens de onderzoekers niet het geval. Hun studie benadrukt dat het haalbaar is om de milieueffecten binnen de cardiovasculaire zorg doeltreffend te verminderen, zonder daarbij afbreuk te doen aan de kwaliteit. Sterker nog, stappen om de CO2-uitstoot te verminderen blijken zelfs in veel gevallen gepaard te gaan met lagere kosten.

Veranderingen
In de studie leggen de onderzoekers een diverse reeks creatieve manieren uit waarop cardiologen de ecologische voetafdruk van de gezondheidszorg kunnen verminderen. En dat door simpelweg kleine, goedkope veranderingen aan te brengen in hun manier van werken. Ten eerste stellen de onderzoekers voor om de apparatuur die gebruikt wordt om het hart te onderzoeken, nader onder de loep te nemen. Kiezen voor een ander type apparaat zou namelijk al een groot verschil kunnen maken. Zo hebben cardiale MRI-scanners bijvoorbeeld een veel grotere ecologische voetafdruk dan echocardiografie. Daarnaast kunnen pacemakers (die steeds vaker draadloos kunnen communiceren en bijvoorbeeld op afstand belangrijke informatie naar dokters kunnen sturen) en digitale doktersconsulten helpen om de uitstoot terug te dringen. Ook zou de organisatie verbeterd kunnen worden, zodat er minder onnodige bloedtests besteld worden en kan tevens het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen in sommige gevallen naar beneden.

Operatiekamer
En dat is nog niet eens alles. In de operatiekamer valt er namelijk ook nog winst te behalen. Hier kan met name de hoeveelheid afval aangepakt worden. Op dit moment worden bijvoorbeeld de slangen die een patiënt verbinden met een machine die het hart bewaakt, vaak verbrand als medisch gereguleerd afval. Maar door deze slangen te spoelen, zou het mogelijk moeten zijn om ze veilig bij het normale afval weg te gooien.

Haalbaar
Al met al opperen de onderzoekers in hun studie verschillende manieren waarop de cardiovasculaire zorg ‘groener’ kan worden. Maar in hoeverre zijn de voorgestelde ideeën eigenlijk haalbaar? “We kunnen met vertrouwen zeggen dat het terugdringen van onnodige en laagwaardige spullen of tests, en het gebruik van energie-zuinigere beelvormingstechnieken, realistisch en haalbaar is,” zegt Barratt vastbesloten. “En dit zal hele belangrijke voordelen voor het milieu opleveren. Bovendien is het ook goed voor patiënten en voor de gezondheidszorg.”

Meten is weten
Hoewel de onderzoekers doeltreffende manieren hebben bedacht om de cardiovasculaire zorg te verduurzamen, wil Barratt ook werken aan een duurzamer zorgsysteem in het algemeen. “Een cruciaal uitgangspunt is het meten van de koolstofvoetafdruk en het in kaart brengen van andere milieueffecten van specifieke zorgpraktijken,” legt ze uit. “Op dit moment ontbreekt het ons aan die kennis. En dat terwijl we deze informatie nodig hebben om te kijken op welke gebieden we verder verbeteringen kunnen doorvoeren. Ook hebben we meer gegevens nodig om artsen en patiënten te informeren over veilige en effectieve veranderingen.”

Om de hiaten te vullen, is er dus meer onderzoek nodig. Dit omvat het vinden van nieuwe manieren om de CO2-voetafdruk te verkleinen, maar ook het vergroten van de bewustwording onder cardiologen, verpleegkundigen en andere beroepsbeoefenaren. “Medische professionals kunnen echt een verschil maken,” betoogt Barrat. “Bovendien ben ik ervan overtuigd dat zij zeer welwillend zijn om het milieu te beschermen. Want niemand ziet zo goed het grote belang van een gezonde leefomgeving in, als zij.”

Bronmateriaal

"How can heart healthcare be 'greener'?" - The University of Sydney

Interview met Alexandra Barratt

Afbeelding bovenaan dit artikel: Guschenkova van Getty Images Pro (via canva.com)

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd