Kankercellen misbruiken onze eigen ribosomen en weten zich zo te verbergen voor het immuunsysteem. Dat hebben wetenschappers van het Nederlands Kanker Instituut ontdekt. Ribosomen, de eiwitfabrieken van onze cellen, zijn tot veel meer in staat dan we dachten. En tumorcellen wisten dit dus al langer.
Het immuunsysteem houdt ons lichaam voortdurend in de gaten op zoek naar afwijkingen. Voor kankercellen is het van levensbelang om deze inspecties te ontlopen. “De medische wereld is er in de afgelopen decennia in geslaagd om de zichtbaarheid van cellen voor het immuunsysteem te vergroten, en dat heeft gezorgd voor allerlei doorbraken in kankerbehandelingen”, legt onderzoeker Liam Faller van het Nederlands Kanker Instituut uit. “Toch reageren veel patiënten niet op deze immuuntherapieën of worden ze er resistent voor.” Hoe kankercellen weten te ontsnappen aan het immuunsysteem is daarom nog steeds een groot mysterie.
Onzichtbaarheidsmantel
Nu blijkt dat kankercellen onze eigen ribosomen gebruiken om zich te verbergen. Elke cel bevat miljoenen van deze kleine eiwitfabriekjes. “Ze produceren alle eiwitten die we nodig hebben”, vertelt Faller. “Het is een cruciale taak, en daarom dachten we altijd dat elk ribosoom hetzelfde was en simpelweg eiwitten aanmaakt op instructie van de celkern. Maar onze studie toont aan dat dit niet per se zo is.” In het onderzoek wordt uitgelegd hoe kwaadaardige cellen de grote diversiteit van ribosomen gebruiken om een soort onzichtbaarheidsmantel te creëren, waardoor ze moeilijker te detecteren zijn voor ons immuunsysteem. “Deze resultaten veranderen onze manier van denken over ribosomen”, schrijven de onderzoekers.
Ribosoom steekt zijn arm op
Cellen blijken namelijk hun ribosomen te veranderen, wanneer ze een alarmsignaal van het immuunsysteem ontvangen. Faller legt uit: “Ze verschuiven de balans naar een type ribosoom met een flexibele arm, de P-stalk. Deze arm steekt er duidelijk uit, waardoor ze beter zichtbaar zijn voor het immuunsysteem.” Net als iemands gezichtsuitdrukking verraadt het oppervlak van een cel veel over wat er binnenin gebeurt. “Cellen bedekken zichzelf met kleine stukjes eiwit. Dit helpt het immuunsysteem om ze te herkennen, mocht er iets mis zijn”, vertelt Faller, wiens studie in vakblad Cell verscheen. “Dit is een essentieel onderdeel van onze immuunreactie. Blokkeert een kankercel dit proces, dan wordt hij feitelijk onzichtbaar voor het immuunsysteem.”
Kat- en muisspel op celniveau
De NKI-wetenschappers hebben een nieuwe manier ontdekt waarop kankercellen zo’n ‘pokerface’ kunnen opzetten: door hun ribosomen aan te passen. Minder ribosomen met flexibele armen betekent dat het celoppervlak minder ‘emoties’ toont. “We zijn nu druk bezig om uit te zoeken hoe kankercellen dit precies doen, zodat we een poging kunnen doen om deze kwaadaardige eigenschap te blokkeren”, zegt Anna Dopler, een onderzoeker uit Fallers team. “Als we hierin slagen, kunnen we kankercellen zichtbaarder maken. Vervolgens kan het immuunsysteem ze opsporen en vernietigen.”
De onderzoekers blijven gefascineerd door ribosomen. Ze gaan de flexibele eiwitfabriekjes en hun communicatieve eigenschappen de komende tijd verder bestuderen en hopen zo nieuwe kennis op te doen die ze kunnen inzetten om toekomstige kankerbehandelingen te ontwikkelen. “Elke cel in onze evolutionaire stamboom heeft ribosomen nodig. Er is zelfs een theorie dat al het leven zich heeft ontwikkeld met als doel ribosomen zichzelf te laten dupliceren. Het is een wilde gedachte, maar ik vind hem geweldig”, besluit Faller. “Of het waar is, weet ik niet, maar het idee dat er iets zo oerouds in al onze cellen zit, blijft grote indruk op me maken.”
