Was het een rituele plek – à la Stonehenge – of was de functie ervan meer praktisch van aard – een beetje à la onze koelkast?
De meningen lopen uiteen. En ook een nieuw onderzoek naar één van deze mysterieuze cirkels kan wat dat betreft geen duidelijkheid verschaffen. Wel zijn onderzoekers erin geslaagd om zo’n van mammoetbotten gemaakte cirkel te dateren. En ze hebben zo ontdekt dat de cirkel waar ze zich over bogen – te vinden in het Russisch Laagland – maar liefst 20.000 jaar oud is. En daarmee is het – voor nu – de oudste van botten gemaakte cirkel die ooit is ontdekt.
Onderzoekers weten al langer van het bestaan van deze van botten gemaakte cirkels af. In Oekraïne en het westen van het Russisch Laagland – een laaggelegen landschap dat zich bijna over heel Oost-Europa uitstrekt – zijn ons maar liefst 70 van deze structuren bekend. Voor dit nieuwe onderzoek bestudeerden wetenschappers van de universiteit van Exeter (Groot-Brittannië) één van deze cirkels, gelegen net buiten Kostenki, een Russische plaats die ongeveer 500 kilometer ten zuiden van Moskou ligt.
De onderzoekers dateerden de cirkel niet alleen, maar bestudeerden ook de materialen waaruit deze is opgebouwd. De cirkel – die ongeveer 9 meter breed is – blijkt maar liefst 51 onderkaken en 64 schedels van mammoeten te herbergen. Een deel daarvan is gebruikt om de buitenrand van de cirkel te vormen. Het resterende deel is verspreid over het binnenste van de cirkel. Daarnaast troffen de onderzoekers in de cirkel ook – kleinere aantallen – botten aan van andere dieren, zoals rendieren, paarden, beren, wolven en poolvossen. Bovendien werden er voor het eerst in deze structuur resten van verkoold hout en planten gevonden.
Over de bouwers
Het onderzoek levert meer informatie op over de mensen die deze cirkels maakten. Zo wijst de ontdekking van verkoold hout erop dat mensen hier zowel hout als botten verbrandden. En de plantenresten suggereren dat de mensen precies wisten waar ze in dit ronduit uitdagende landschap gedurende de IJstijd eetbare planten konden vinden. “De archeologie laat ons zien hoe onze voorouders in deze koude en ongastvrije omgeving en terwijl de laatste ijstijd een climax bereikte, wisten te overleven,” aldus onderzoeker Alexander Pryor. Dat dat juist hier lukte en mensen zich uitgerekend hier verzamelden, is mogelijk te herleiden naar een natuurlijke bron in de omgeving die ook in de extreem koude winters in de behoefte aan vloeibaar water kon voorzien. “De meeste andere plekken op vergelijkbare breedte in Europa waren rond deze tijd al verlaten, maar deze groep mensen slaagde erin om voedsel, onderdak en water te vinden.”
Functie
Welke functie de cirkels precies vervulden, blijft – ook na dit onderzoek – in nevelen gehuld, zo blijkt als we Pryor er specifiek naar vragen. “Archeologen debatteren daar al heel lang over,” zo vertelt hij. “Sommigen beweren dat de structuren onderkomens waren, anderen hebben gesuggereerd dat ze meer voor rituelen bedoeld waren.” Pryor hoopt dat vervolgonderzoek meer helderheid verschaft. “Ons onderzoeksteam is zojuist gestart met de tweede fase van het onderzoek, waarin we proberen om een nieuw licht te werpen op de activiteiten die hier werden verricht.” Heel concreet willen Pryor en collega’s uitzoeken of de cirkels misschien gebruikt werden voor de opslag van voedsel. “Als bijvoorbeeld blijkt dat in ieder geval sommige mammoeten tijdens de jacht gedood werden, dan moet elke gedode mammoet een enorme hoeveelheid voedsel hebben opgeleverd. Het bewaren en opslaan van dat voedsel kan een heel belangrijk onderdeel zijn geweest van wat mensen hier deden.” Mogelijk – maar dat is in dit stadium nog pure speculatie – werd dat voedsel opgeslagen in putten die aan de buitenrand van de cirkels zijn gevonden.
Het is verleidelijk om aan de cirkels – die ergens wel een beetje doen denken aan het eveneens cirkelvormige Stonehenge – ook een rituele betekenis toe te schrijven. Maar Pryor is daar heel voorzichtig in. “Het is mogelijk dat in ieder geval sommige van deze cirkels een symbolische betekenis hadden of tijdens rituelen werden gebruikt, maar ik ben er heel terughoudend in om parallellen te trekken met Stonehenge of andere, jongere cirkelvormige monumenten.”
Het mag duidelijk zijn dat er nog genoeg te ontdekken valt als het om deze mysterieuze, duizenden jaren oude cirkels gaat. We vroegen Pryor welke grote vragen hij op dit moment nog heeft. “Werden de mammoetbotten uit recent gedode mammoeten gehaald of uit karkassen van mammoeten die al lang dood waren? En werden de putten buiten de cirkels gebruikt om voedsel op te slaan? Of voor iets anders? En als de cirkels zelf niet gebruikt werden als onderkomen, welke functie hadden ze dan wel?”
