Een 54.000 jaar oude tand lijkt ons te dwingen om de geschiedenis van zowel onze soort als die van de Neanderthalers te herschrijven.
Dat onze eigen menselijke geschiedenis complex is, weten we al langer. Maar een nieuwe studie maakt het verhaal van de mensheid nog wat ingewikkelder. Onderzoekers hebben namelijk in de Franse Rhônevallei een melktand van een moderne mens aangetroffen. Na analyse blijkt de tand zo’n 54.000 jaar oud. En dat betekent dat onze voorouders opmerkelijk genoeg veel eerder in Europa arriveerden dan tot nu toe gedacht.
Hoewel veel over de geschiedenis van de moderne mens nog onder discussie staat, zijn er een aantal zaken waar de meeste wetenschappers het over eens zijn. Zo vermoedt men dat de eerste mensachtigen zo’n zeven miljoen jaar geleden zijn geëvolueerd van een gemeenschappelijke voorouder met chimpansees. De eerste mensachtige die rechtop kon lopen, was waarschijnlijk Australopithecus afarensis, oftewel: de bekende Lucy. Vervolgens verscheen Homo erectus met vergelijkbare lichaamsverhoudingen als de moderne mens. Dit was de eerste menselijke soort waarvan bekend is dat hij zich buiten Afrika heeft verspreid. Na een periode van ontwikkeling waarover nog steeds intensief wordt gedebatteerd, week onze soort, Homo sapiens, ongeveer 600.000 jaar geleden af van de Neanderthalers. Terwijl Homo sapiens zich over de hele wereld bleven verspreiden, werd Homo neanderthalensis in de loop van de tijd minder algemeen en divers, voordat ze zo’n 40.000 jaar geleden uitstierven.
Over het algemeen wordt gesteld dat de moderne mens zich vanuit Afrika over de wereld begon te verspreiden. De Neanderthalers waren op dat moment al in Europa en Azië te vinden.
Europa
Tot nu toe werd gedacht dat de moderne mens pas rond 45.000 jaar geleden in Europa leefde. Dat baseren wetenschappers op ontdekte menselijke fossielen en artefacten opgegraven in Tsjechië en Bulgarije. Maar een nieuwe vondst verandert alles.
Tand
Onderzoekers zijn namelijk in een Zuid-Franse grot op een oude, gefossiliseerde tand gestuit. Hoewel er geen DNA uit kon worden gehaald, werd de vorm van de tand vergeleken met die van moderne mensen en Neanderthalers. Het team ontdekte dat de enkele tand opvallende gelijkenissen vertoont met die van moderne mensen en er beduidend anders uitziet dan de tanden van Neanderthalers. Daarnaast lag de tand verstopt in een aardlaag van tussen de 56.800 en 51.700 jaar oud. Hoewel de tand van een kind veel variatie kan vertonen in vergelijking met die van een volwassene, is Stringer er toch van overtuigd dat de tand het oudste bewijs is van Homo sapiens in dit gebied. En dat suggereert volgens de onderzoekers dan ook dat onze voorouders het Europese continent ongeveer tienduizend jaar eerder koloniseerde dan gedacht.
Neanderthalers
Als dat daadwerkelijk het geval is geweest, dwingt het ons om de geschiedenis van zowel onze soort als die van de Neanderthalers te herschrijven. Want het betekent dat onze voorouders en de Neanderthalers veel langer hebben samengeleefd dan tot nu toe gedacht. Het is namelijk heel waarschijnlijk dat moderne mensen en Neanderthalers gedurende die periode met elkaar in contact kwamen, al is er momenteel geen gelijktijdig genetisch bewijs wat dat kan bevestigen. Wel weten we dat de moderne mens en Neanderthalers toen ze elkaar tegen het lijf liepen, de lakens deelden. Sporen van die geslachtsgemeenschap zijn nog altijd te vinden in alle niet-Afrikaanse populaties op aarde. Ongeveer 2 procent van ons genoom bevat namelijk een Neanderthaler-component.
Verblijf
De onderzoekers geloven echter niet dat de moderne mens heel lang in de Zuid-Franse grotten verbleef. Na een pauze keerden de Neanderthalers terug, voordat ze ongeveer 45.000 jaar geleden weer plaatsmaakten voor de moderne mens. “De vroegmoderne mensen verspreidden zich waarschijnlijk rond de Middellandse Zee en trokken naar de Rhônevallei, waar ze mogelijk meer dan duizend jaar leefden voordat de Neanderthalers uiteindelijk terugkeerden naar de grotten,” zegt Stringer. “Het suggereert dat de moderne mens zich steeds opnieuw in Europa probeerde te vestigen voordat dat uiteindelijk echt lukte.”
Onzeker
Of de conclusies van de onderzoekers echt kloppen, zal nog verder moeten worden bestudeerd. “We hebben op dit moment maar één tand,” zegt Stringer. “Het is jammer dat we niet meer over deze mensen weten. Maar samen met al eerder ontdekte vreemde stenen werktuigen in het gebied, zou het goed kunnen dat de moderne mens al vrij vroeg in West-Europa te vinden was.”
Het volledige verhaal zal echter nog moeten worden onthuld. Zo begrijpen de onderzoekers nog niet helemaal hoe de moderne mens zo plotseling als dat ie kwam, ook weer verdween. Toch is het team ervan overtuigd in de toekomst meer helderheid te kunnen verschaffen. “De archeologische vindplaats biedt aanwijzingen die ons in staat stellen om de antwoorden te ontdekken,” aldus de onderzoekers.
