Het ontstaan van leven op aarde was zeker niet onvermijdelijk. Voor hetzelfde geld was onze planeet nu leeg, terwijl een planeet als Venus wemelde van het leven.
Dat stellen onderzoekers in het blad Astrobiology. In dat blad publiceerden ze hun gedachten over leefbare planeten, de geschiedenis van die planeten en de mogelijkheid dat we meer leefbare planeten gaan ontdekken.
Leefbare zone
Eigenlijk nemen onderzoekers altijd aan dat leven alleen mogelijk is in de leefbare zone rond een ster, zo stellen de onderzoekers. Dit is een denkbeeldige zone waarin het niet te warm en niet te koud is, waardoor eventuele planeten in deze zone vloeibaar water kunnen bezitten. Het idee is sterk gebaseerd op ons eigen zonnestelsel en het feit dat onze planeet – de enige leefbare planeet in ons zonnestelsel, voor zover we weten – in de leefbare zone rond onze zon cirkelt. Maar is ons zonnestelsel wel representatief voor de rest van het heelal?
Eén experiment
“Heel lang hebben we in feite in één experiment geleefd: ons zonnestelsel,” vertelt onderzoeker Adrian Lenardic. “Hoewel ons paper gaat over planeten, gaat het in feite over oude vraagstukken die wetenschappers bezighouden: de balans tussen kans en noodzaak, wetten en onvoorziene omstandigheden, strikt determinisme en waarschijnlijkheid. Maar aan de andere kant vraagt ons paper: als je dit experiment nog een keertje van begin af aan zou doen, zouden we dan weer eindigen met dit zonnestelsel? Lang was dat een puur filosofische vraag. Nu we zonnestelsels en andere planeten rond andere sterren kunnen bestuderen, is dat een wetenschappelijke vraag geworden. Als we in een ander zonnestelsel een planeet met tekenen van leven vinden op de positie van Venus, dan weten we dat wat we in ons zonnestelsel zien niet universeel is.”
Geen leven op aarde
Volgens de onderzoekers had er – ondanks dat onze planeet zich in de leefbare zone bevindt – helemaal geen leven op aarde hoeven te ontstaan. Een kleine verandering in de omstandigheden ten tijde van het ontstaan van onze planeet zou de aarde onleefbaar hebben kunnen maken. Een vergelijkbaar kleine verandering tijdens de totstandkoming van Venus zou er zomaar voor hebben kunnen zorgen dat deze onleefbare planeet nu wemelde van het leven. In andere woorden: misschien zegt de traditionele opvatting van de leefbare zone wel helemaal niet zo veel. Toevallig bevindt de enige leefbare planeet die wij kennen – de aarde – zich in zo’n door mensen bedachte leefbare zone, maar was dat voor hetzelfde geld niet zo geweest.
Platentektoniek
In hun paper laten de onderzoekers zich ook uit over het idee dat platentektoniek één van de redenen is dat de aarde vandaag de dag leefbaar is. “Daar is discussie over, maar de aarde moet er in haar jonge jaren – zo’n 2 tot 3 miljard jaar geleden – als een buitenaardse planeet hebben uitgezien,” stelt Lenardic. “We weten dat de atmosfeer heel anders was, zonder zuurstof.” En sommige onderzoekers denken dat er in dat stadium ook nog geen platentektoniek was. “Toch is er geen discussie over het feit dat er toen leven was, zelfs in deze heel andere omstandigheden. De aarde zelf kan nog in de overgang hebben gezetten tussen twee planetaire situaties terwijl het leven evolueerde. Dus we moeten onszelf afvragen wanneer we naar andere planeten kijken: moeten we uitsluiten dat er op een jonge aardachtige planeet leven is als er geen sporen van zuurstof zijn en het er met het oog op de platentektoniek heel anders aan toegaat dan nu op onze aarde? Leefbaarheid is een evolutionaire variabele. We moeten nadenken over hoe het leven en een planeet samen evolueren.”
Samenvattend moeten we in de zoektocht naar leefbare planeten dus zeker niet alleen in de traditionele leefbare zone zoeken en ook zeker niet alleen maar zoeken naar planeten die lijken op de aarde zoals die er nu uitziet. We moeten volgens de onderzoekers – binnen de wetten van de natuurkunde, scheikunde en biologie – durven fantaseren over leefbare planeten die er misschien anders uitzien en zich op een andere plek bevinden dan die ene leefbare planeet die we kennen: de aarde. Want dat kan uiteindelijk wel eens onze ogen openen voor exoplaneten die – puur met alleen de aarde in gedachten – onleefbaar lijken, maar in werkelijkheid leefbaar zijn.