Deze gereedschappen zijn meer dan 1,5 miljoen jaar oud en veranderen alles wat we dachten te weten over de technologische en cognitieve evolutie van vroege mensachtigen.
Archeologen hebben iets bijzonders ontdekt in de Olduvaikloof in Tanzania: gereedschappen vervaardigd van dierlijk bot. Na datering blijken deze werktuigen maar liefst 1,5 miljoen jaar oud te zijn. En dat terwijl tot voor kort werd aangenomen dat het systematische gebruik van botgereedschap pas een miljoen jaar later begon.
Oudste verzameling
Tijdens de opgravingen vonden de onderzoekers werktuigen die ter plekke waren gemaakt van nijlpaardbotten. Wat nog verrassender was, waren de olifantenbotten die naar de site waren gebracht, mogelijk als gereedschappen of grondstoffen voor het maken van gereedschap. In totaal zijn 27 botgereedschappen gevonden, gemaakt van het bot van verschillende zoogdieren, die zoals gezegd maar liefst 1,5 miljoen jaar oud zijn. Daarmee vormen ze de oudste verzameling botgereedschappen die ooit is ontdekt.
Stenen werktuigen
Deze ontdekking, beschreven in Nature, is erg interessant. We weten namelijk dat mensachtigen (die rechtop konden lopen), al minstens een miljoen jaar lang gereedschap van steen maakten. Maar bewijs voor de productie van botgereedschap was tot voor kort nauwelijks te vinden, tot ongeveer 500.000 jaar geleden.
Techniek
De mensachtigen die de recent gevonden botgereedschappen maakten, gebruikten een techniek die vergelijkbaar is met hoe ze stenen gereedschappen vervaardigden: door kleine schilfers af te slaan om scherpe randen te vormen. Het overdragen van technieken van het ene materiaal naar het andere laat zien dat deze mensachtigen een goed begrip hadden van gereedschapsproductie en hun technieken konden aanpassen aan verschillende materialen – een belangrijke stap in hun intellectuele ontwikkeling. “De gereedschappen vertonen duidelijke tekenen van zorgvuldige bewerking, waarbij schilfers van de botten werden afgebroken om nuttige vormen te maken”, legt co-auteur Renata Peters uit. “We waren enthousiast om zo vroeg botgereedschap te ontdekken. Dit toont aan dat menselijke voorouders in staat waren om vaardigheden van steen naar bot over te dragen, een complex niveau van cognitie dat pas een miljoen jaar later ergens anders wordt gezien.”
Overgang
De gereedschappen komen uit een prehistorische periode waarin vroege mensachtigen een van de eerste grote technologische veranderingen doormaakten. De allereerste stenen werktuigen komen uit het Oldowan-tijdperk, dat duurde van ongeveer 2,7 miljoen jaar geleden tot 1,5 miljoen jaar geleden. De botgereedschappen die in deze studie worden beschreven, stammen uit de overgang naar het Acheuléen, dat al rond 1,7 miljoen jaar geleden begon. De technologie van het Acheuléen wordt gekarakteriseerd door verfijndere vuistbijlen, die zorgvuldig werden gevormd. Dit maakte het mogelijk om gereedschappen op een meer gestandaardiseerde manier te produceren. De nieuw ontdekte botgereedschappen laten zien dat deze geavanceerdere technieken ook op botten werden toegepast, iets wat zoals gezegd pas een miljoen jaar later in het Acheuléen opnieuw in de fossiele archieven te zien is.
Gevaar
De ontdekking betekent ook dat deze mensachtigen niet langer enkel bang waren voor wilde dieren. Honderdduizenden jaren lang beschouwden vroege mensen de dieren op de Afrikaanse savannes als een gevaar – er is bewijs dat mensen vaak ten prooi vielen aan grote katten en roofvogels. Ze zagen ze ook als concurrenten, omdat onze voorouders rivaliseerden met hyena’s en gieren om bij de karkassen van door grote katten gejaagde prooien te komen. “Onze ontdekking suggereert dat in het Acheuléen dieren niet alleen als gevaar, concurrenten of voedsel werden gezien, maar ook als bron van materialen voor het maken van gereedschappen”, aldus hoofdauteur Ignacio de la Torre.
Slimmer dan gedacht
Deze bevindingen werpen compleet nieuw licht op alles wat we dachten te weten over de technologische en cognitieve evolutie van vroege mensachtigen. Het suggereert bijvoorbeeld dat onze voorouders destijds waarschijnlijk meer cognitieve vaardigheden en een grotere hersenontwikkeling hadden dan wetenschappers tot nu toe dachten. Het toont ook aan dat deze mensachtigen al een miljoen jaar eerder in staat waren tot geavanceerder abstract denken.
Hoewel het exacte gebruik van de gereedschappen niet bekend is, wijzen hun vorm, grootte en scherpe randen erop dat ze mogelijk gebruikt werden om dierlijke kadavers te bewerken voor voedsel. Het is ook niet duidelijk welke soort menselijke voorouder de gereedschappen heeft gemaakt, er zijn bijvoorbeeld geen menselijke resten gevonden bij de botartefacten. Eerdere vondsten wijzen er echter op dat de mensachtigen Homo erectus en Paranthropus boisei destijds in de regio leefden. Omdat deze gereedschappen zo onverwacht werden gevonden, hopen de onderzoekers dat hun ontdekking archeologen aanmoedigt om botvondsten over de hele wereld opnieuw te onderzoeken, om te kijken of er mogelijk eerder bewijs van botgereedschap over het hoofd is gezien.
