De vondst geeft nieuwe en waardevolle inzichten in de klimatologische en ecologische omstandigheden die zo’n 90 miljoen jaar geleden in het gebied heersten.
Tot voor kort was Antarctica het enige gebied op de wereldkaart waar nog geen barnsteen was ontdekt. Maar daar is nu verandering in gekomen. Op een diepte van bijna een kilometer troffen onderzoekers het gefossiliseerde ‘bloed’ aan van oude naaldbomen die in vervlogen tijden op de Zuidpool groeiden.
Barnsteen
Onderzoekers troffen het barnsteen aan in een sedimentkern die ze hadden gewonnen tijdens een expeditie met de onderzoeksijsbreker Polarstern in 2017. Ze boorden toen op een diepte van 946 meter om sediment te verzamelen. Wie hoopt op grote stukken barnsteen, zal teleurgesteld zijn: voor de analyses met gereflecteerd licht en fluorescentiemicroscopie moest het materiaal eerst worden gedroogd en vervolgens zorgvuldig in kleine stukjes van ongeveer 1 mm doorsnee worden gesneden, waaruit het barnsteen werd gehaald.
Oud milieu
Nog even ter verduidelijking: barnsteen is fossiele hars die miljoenen jaren geleden uit bomen is gestroomd en daarna is versteend. Door het bestuderen van deze insluitsels kunnen onderzoekers meer leren over het oude milieu en de biodiversiteit van de tijd waarin het barnsteen werd gevormd. “De geanalyseerde barnsteenfragmenten geven direct inzicht in de milieufactoren die 90 miljoen jaar geleden in West-Antarctica heersten”, legt eerste auteur van de studie Johann Klages uit. “Deze fascinerende vondst laat ook in meer detail zien hoe het bos dat we in onze studie uit 2020 hebben gereconstrueerd, waarschijnlijk functioneerde.”
Regenwoud
Dat Antarctica niet altijd een ijzig landschap kende, bewees Klages enkele jaren geleden al. Het team trof namelijk in dezelfde sedimentkern destijds een schat aan plantenpollen en verwikkelde wortels aan. Daarnaast bevatte dit monster talloze sporen van stuifmeel en planten, waaronder de eerste overblijfselen van bloeiende planten die ooit op deze Antarctische breedtegraden zijn gevonden. Deze talrijke plantenresten bevestigen dat de kust van West-Antarctica 93 tot 83 miljoen jaar geleden een drassig landschap vormde waarin gematigde regenwouden voorkwamen.
Harsproducerende bomen
En nu blijkt ook nog eens dat ongeveer 90 miljoen jaar geleden de klimaatomstandigheden in Antarctica gunstig waren voor de groei van harsproducerende bomen, zo schrijven onderzoekers in het vakblad Antarctic Science. Dit betekent dat het op het zuidelijkste punt op aarde dus warm en vochtig moet zijn geweest. “Het was ontzettend spannend om te beseffen dat alle zeven continenten op een bepaald moment in de geschiedenis klimatologische omstandigheden hadden die het mogelijk maakten voor harsproducerende bomen om te overleven”, aldus Klages.
Gematigd regenwoud
Het barnsteen, samen met de eerder aangetroffen wortels, pollen en stuifmeel, biedt een van de sterkste bewijzen tot nu toe dat er lang geleden een moerassig regenwoud bestond in de buurt van de Zuidpool. Dit prehistorische milieu werd gedomineerd door naaldbomen, vergelijkbaar met de bossen in Nieuw-Zeeland van vandaag. En dat is eigenlijk best vreemd. Want hoe konden er eigenlijk gematigde regenwouden ontstaan op zulke lage breedtegraden? Antarctica lag destijds, net als nu, op de Zuidpool, wat betekent dat het daar elk jaar drie maanden achter elkaar compleet donker was. Dit suggereert dat het klimaat destijds uitzonderlijk warm moet zijn geweest. “Onze nieuwe ontdekking van het barnsteen voegt weer een nieuw stukje toe aan de puzzel”, stelt Klages. “Het zal ons helpen om beter te begrijpen hoe het moerassige, conifeerrijke, gematigde regenwoud eruitzag dat tijdens het midden van het Krijt nabij de Zuidpool bestond.”
Verder onderzoek
Het onderzoekteam is nu van plan om het stukje barnsteen aan een nodig grondigere inspectie te onderwerpen. “Ons huidige doel is om meer te leren over het bos-ecosysteem – bijvoorbeeld of het is verbrand of dat we misschien sporen van leven in het barnsteen kunnen vinden”, zegt Klages. Het lijkt erop dat het barnsteen in ieder geval kleine stukjes boomschors bevat.
Stap voor stap bouwen wetenschappers steeds meer inzicht op in hoe de bossen van Antarctica er ooit uitzagen. In ieder geval weten we nu zeker dat Antarctica tijdens het Krijt veel warmer en bebost was, wat het mogelijk maakte voor harsproducerende bomen om te overleven. Omdat barnsteen soms ook kleine insecten of andere organismen kan bevatten, zou het natuurlijk heel bijzonder zijn als onderzoekers daadwerkelijk sporen van leven zouden vinden. “Zo’n ontdekking biedt een andere, meer directe manier om terug in de tijd te reizen”, besluit Klages.
