Archeologen hebben bewijs gevonden dat de mensachtigen het landschap 125.000 jaar geleden al naar hun hand zetten.
Ontbossing is – helaas – aan de orde van de dag. Tussen 2005 en 2017 zou er zelfs elk jaar vijf miljoen hectare – dat is een gebied groter dan het gehele oppervlak van Nederland – tropisch bos omgezet zijn voor het verbouwen van landbouwproducten. We hebben dit gedrag niet van een vreemde, zo blijkt. Want ook Neanderthalers, onze verre verwanten, gebruikten zo’n 125.000 jaar geleden vuur om landschap naar hun hand te zetten.
Steengroeve
De onderzoekers baseren zich op opgravingen in een bruinkoolgroeve nabij de Duitse stad Halle. In deze steengroeve, Neumark-Nord genaamd, doen archeologen al decennialang onderzoek. Dit heeft ertoe geleid dat we nu een redelijk goed beeld hebben van hoe de omgeving er in vervlogen tijden uit moet hebben gezien. Zo stond de steengroeve zo’n 125.000 jaar geleden in een bebost gebied. In het gebied struinden niet alleen paarden, herten en runderen rond, ook zouden er olifanten, leeuwen en hyena’s hebben geleefd.
Neanderthalers
Tijdens de opgravingen zijn er bovendien heel veel sporen van Neanderthalers aangetroffen. “We vonden onder meer de overblijfselen van honderden geslachte dieren, omringd door talloze stenen werktuigen en een enorme hoeveelheid houtskoolresten,” vertelt onderzoeker Wil Roebroeks.
Open plekken
Op het moment dat echter Neanderthalers in het gebied opdoken, maakte het gesloten bos mede door branden plaats voor grote open plekken. Een prangende vraag is natuurlijk of deze open plekken ontstonden vanwege de komst van mensachtigen, of net andersom: trokken de mensachtigen naar het gebied omdat het open lag? “We hebben nu echter voldoende bewijs verzameld om te kunnen concluderen dat jager-verzamelaars het gebied minstens 2000 jaar lang eigenhandig open hielden,” aldus Roebroeks.
Vergelijkend onderzoek
Deze conclusie is mede gebaseerd op vergelijkend onderzoek. De Leidse onderzoeker Corrie Bakels kwam tot de conclusie dat in soortgelijke gebieden als Neumark-Nord, waar dezelfde dieren rondliepen maar geen sporen van Neanderthalers zijn ontdekt, de dichte bosvegetatie grotendeels intact bleef. Dit betekent dat Neanderthalers mogelijk brandjes stichtten en zo hun leefgebied kaal hielden. Op die manier oefenden ze dus een grote invloed uit op hun lokale omgeving.
Ontbossing
Al met al lijkt het erop dat Neanderthalers – net als wij – aan ontbossing deden en hun leefgebied al lang geleden naar hun eigen hand zetten. Een interessante ontdekking. De heersende theorie was namelijk dat de mens pas zo’n 10.000 jaar geleden zijn omgeving begon vorm te geven. Bomen moesten toen plaatsmaken voor akkers voor de opkomende landbouw. Toch hadden veel archeologen een vermoeden dat het mogelijk al veel eerder begon, weliswaar op kleinere schaal. En volgens Roebroeks is Neumark-Nord daarvan het vroegste voorbeeld.
Natuurherstel
“De nieuwe onderzoeksresultaten zijn niet alleen belangrijk voor de archeologie,” zo onderstreept Roebroeks. “De bevindingen zijn tevens interessant voor disciplines die zich bezighouden met bijvoorbeeld natuurherstel. Bovendien voegt het iets toe aan het gedragsspectrum van vroege jager-verzamelaars. Het waren niet zomaar ‘oer-hippies’ die door het landschap zwierven en hier en daar wat fruit plukten of op dieren joegen. Ze hebben echt hun landschap vormgegeven.”
Het verhaal krijgt mogelijk nog een interessant staartje. Uit een eerdere studie van Roebroeks is namelijk gebleken dat mensachtigen mogelijk al 400.000 jaar geleden raad wisten met vuur. “Het zou ons dan ook niet verbazen als we in toekomstig onderzoek sporen vinden die erop wijzen dat mensachtigen al veel eerder een grote impact op hun omgeving hadden,” zegt Roebroeks. “Althans, op kleine schaal.”
