De studie laat zien dat het haalbaar is om een langdurige immuunrespons te stimuleren tegen verschillende varianten van het griepvirus, waaronder het historische griepvirus uit 1918 en het hedendaagse H5N1 virus.
De griep wordt veroorzaakt door een virus dat ernstige ziekteverschijnselen kan veroorzaken. Gelukkig kun je jezelf elk jaar beschermen door de griepprik te halen. Het probleem is alleen dat deze vaccinatie alleen bescherming biedt tegen de griepvirussen die op dat moment circuleren, niet tegen toekomstige varianten. Daarom wordt er al geruime tijd gezocht naar een universeel griepvaccin dat breed bescherming kan bieden tegen verschillende griepstammen. En de eindstreep lijkt nu bijna behaald.
Varianten
Wetenschappers zijn al jaren op zoek naar een universeel griepvaccin. Dat dit zo lastig te ontwikkelen is, is niet zo gek. “Het probleem met griep is dat het niet om één enkel virus gaat,” legt onderzoeker Jonah Sacha uit. “Net zoals bij het SARS-CoV-2-virus, blijft het griepvirus voortdurend evolueren naar nieuwe varianten. Daardoor moeten we constant proberen bij te blijven met welke variant van het virus actief is, in plaats van te weten waar het virus naartoe zal muteren.” De spike-eiwitten aan de buitenkant van het virus veranderen voortdurend om te voorkomen dat antilichamen ze herkennen en aanvallen. Griepvaccins worden daarom regelmatig aangepast op basis van een inschatting van hoe het virus zich zal ontwikkelen. Soms is deze voorspelling accuraat, maar soms ook niet.
Nieuwe methode
Kortom, traditionele vaccins, zoals de huidige griepprikken, zijn ontworpen om het immuunsysteem antilichamen te laten aanmaken tegen de meest recente versie van het virus. Deze versies worden gekenmerkt door hun specifieke eiwitstructuur aan de buitenkant van het virus. Maar voor het universele griepvaccin gooien onderzoekers het over een andere boeg. De nieuwe methode houdt in dat kleine stukjes van doel-pathogenen worden ingebracht in het veelvoorkomende herpesvirus cytomegalovirus (CMV). Dit virus infecteert de meeste mensen zonder ernstige symptomen te veroorzaken. Het CMV werkt als een drager die is ontworpen om het immuunsysteem van het lichaam, met name de T-cellen, te activeren. Deze T-cellen richten zich dus niet op de steeds veranderende buitenkant, maar op de binnenste eiwitten van het virus. Deze blijven stabiel, waardoor de T-cellen besmette cellen kunnen vinden en vernietigen, ongeacht of het griepvirus oud of nieuw geëvolueerd is.
Test
Om hun T-cellentheorie te testen, hebben onderzoekers een vaccin ontwikkeld waarbij ze het griepvirus van 1918 als model gebruikten. Dat ging zo. In een goed beveiligd laboratorium hebben ze niet-menselijke primaten ingeënt en blootgesteld aan kleine deeltjes aerosolen met het aviaire H5N1 griepvirus. Het vaccin was echter niet gebaseerd op het huidige H5N1-virus; in plaats daarvan kregen de primaten een vaccin tegen het griepvirus van 1918, dat destijds wereldwijd veel slachtoffers heeft gemaakt. Het vaccin wekte verrassend genoeg een krachtige immuunrespons op. “Als je het geaërosoliseerde H5N1 griepvirus inademt, kan dat leiden tot ademhalingsproblemen,” vertelt onderzoeker Simon Barratt-Boyes. “Het vaccin zorgde ervoor dat de apen beschermd waren tegen infectie en schade aan de longen.”
100 jaar evolutie
Zes van de 11 ingeënte primaten overleefde uiteindelijk de blootstelling aan het virus, zelfs na bijna een eeuw van virusevolutie. En dat is veelbelovend. “Het werkte omdat de interne eiwitten van het virus zo goed bewaard waren gebleven,” vertelt Sacha. “Zelfs na bijna 100 jaar evolutie kon het virus die essentiële delen van zichzelf niet veranderen.”
Pandemie
De resultaten tonen aan dat het vaccin niet alleen effectief is in het beschermen van niet-menselijke primaten tegen H5N1, maar ook dat het potentieel heeft om te worden aangepast voor gebruik tegen andere muterende virussen, waaronder mogelijk SARS-CoV-2. “Voor virussen die pandemische risico’s met zich meebrengen, is dit essentieel,” zegt Sacha. “We hebben ons geconcentreerd op influenza, maar we weten niet wat er in de toekomst zal komen.” Door recentere virusmodellen te gebruiken, denken de onderzoekers dat CMV-vaccins een krachtige en langdurige immuunreactie kunnen opwekken tegen verschillende nieuwe varianten van het virus. En dat is geen overbodige luxe. “Als een gevaarlijk virus een mens zou besmetten en een pandemie zou veroorzaken, moeten we snel een nieuw vaccin goedkeuren en verspreiden,” vult onderzoeker Douglas Reed aan.
Het nieuwe onderzoek onthult een veelbelovende aanpak voor de ontwikkeling van een universeel griepvaccin – een vaccin dat slechts één keer hoeft te worden toegediend en levenslange immuniteit biedt tegen een voortdurend veranderend virus. De ontwikkeling van de nieuwe methode markeert een belangrijke vooruitgang in de strijd tegen infectieziekten, met bredere implicaties voor de toekomstige behandeling en preventie van pandemische bedreigingen. Sacha beschouwt deze ontwikkeling als de meest recente stap in de snelle vooruitgang van medisch onderzoek om ziekten te behandelen en te voorkomen. “Dit is opwindend omdat dit soort onderzoek normaal gesproken langzaam vooruitgaat; het duurt meestal zo’n 20 jaar voordat het resultaten oplevert. Maar dit nieuwe vaccin kan er al binnen vijf jaar zijn. Dit betekent een enorme verandering in ons leven. Het is duidelijk dat we aan de start staan van een vernieuwende aanpak voor infectieziekten.”
