De ontdekking herschrijft de geschiedenis van het alfabet en laat zien dat de oorsprong van het schrift ingewikkelder en ouder is dan tot nu toe werd aangenomen.
Kleicilinders, niet groter dan een vinger, bevatten mogelijk het oudste alfabetische schrift ooit ontdekt. De vondst werd gedaan door onderzoekers van de Johns Hopkins University. Maar dat is nog niet alles. Wat deze ontdekking extra bijzonder maakt, is dat het schrift werd gevonden in een graf in Syrië. Dit zet onze ideeën over de oorsprong van het alfabet op zijn kop en dwingt ons om de geschiedenis van het schrift opnieuw te bekijken.
Het alfabet
Dankzij koolstof-14-datering konden de onderzoekers de ouderdom van het ontdekte alfabet bepalen. En daaruit blijkt dat het schrift uit ongeveer 2400 vóór Christus stamt. En dat is interessant: dit betekent dat het maar liefst 500 jaar ouder is dan andere bekende alfabetische schriften.
Syrië
Daarnaast werd het alfabet zoals gezegd opgegraven in Syrië. En ook dat is opmerkelijk. “Tot nu toe gingen geleerden ervan uit dat het alfabet na 1900 vóór Christus in of rond Egypte werd uitgevonden”, vertelt Glenn Schwartz, een professor in archeologie aan de Johns Hopkins University, die de kleicilinders ontdekte. “Maar onze vondsten zijn ouder en komen uit een andere regio, wat suggereert dat het alfabet wel eens een heel andere oorsprong kan hebben dan we altijd dachten.”
Tot voor kort werd aangenomen dat het alfabet zijn oorsprong had in Egypte en voortkwam uit de Egyptische hiërogliefen. Zo ontdekten onderzoekers eerder al aanwijzingen dat het alfabetische schrift zich rond 1800 voor Christus ontwikkelde op het Egytpische Sinaï-schiereiland. Vandaar verspreidde het zich uiteindelijk naar de Levant – het deel van Zuid-West Azië dat direct aan de Middellandse Zee gelegen is en waartoe ook Israël wordt gerekend. En vandaar verspreidde het alfabetische schrift zich door de rest van het Middellandse Zeegebied, waar het zich uiteindelijk ontwikkelde tot de Griekse en Latijnse alfabetten. Dat de geschiedenis van het alfabet in grove lijnen zo verlopen is, wordt door verschillende vondsten in verschillende gebieden onderschreven. Zo zijn de oudste voorbeelden van alfabetisch schrift teruggevonden in Egypte. Deze stammen uit de negentiende eeuw voor Christus. En in de Levant zijn eerder voorbeelden van alfabetisch schrift ontdekt die aanzienlijk jonger zijn en uit de dertiende eeuw voor Christus stammen.
Schwartz, een archeoloog met expertise in het Nabije Oosten, onderzoekt hoe vroege stedelijke gebieden zich in Syrië ontwikkelden en hoe kleinere steden in de regio ontstonden. Samen met collega’s van de Universiteit van Amsterdam leidde hij een archeologische opgraving van 16 jaar bij Tell Umm-el Marra, een van de eerste middelgrote stedelijke centra in het westen van Syrië. In Umm-el Marra stuitten de archeologen op graven uit de vroege Bronstijd. Eén van de best bewaarde graven bevatte zes skeletten, gouden en zilveren sieraden, kookgerei, een speerpunt en onbeschadigde aardewerken vaten. Naast het aardewerk vonden ze vier licht gebakken kleicilinders met wat lijkt op alfabetisch schrift.
Label
“De cilinders waren doorboord”, herinnert Schwarz zich. “Dus ik denk dat ze met een touwtje aan een ander voorwerp hingen, mogelijk als label. Misschien gaven ze de inhoud van een vat aan, de herkomst ervan, of wie het vat bezat. Maar zonder een manier om het schrift te vertalen, kunnen we alleen maar gissen.”
Revolutie
De ontdekking werpt nieuw licht op de oorsprong van het alfabet, hoe het zich verspreidde over samenlevingen en wat dit kan betekenen voor vroege stedelijke beschavingen. “Alfabetten brachten een revolutie in het schrift teweeg door het voor iedereen toegankelijk te maken, niet alleen voor de koninklijke en bevoorrechte kringen”, vertelt Schwartz. “Het veranderde hoe mensen leefden, dachten en met elkaar communiceerden. En deze ontdekking bewijst dat mensen al veel eerder en op een onverwachte plek experimenteerden met nieuwe manieren van communicatie.”
De ontdekking roept nieuwe vragen op over de verspreiding en ontwikkeling van het alfabet en de rol die het speelde in het dagelijks leven van vroege stedelijke gemeenschappen. Het zou zelfs kunnen betekenen dat onze kennis over de oorsprong ervan verder uitgebreid moet worden, met Syrië als een belangrijke locatie in het ontstaan van geschreven taal.
