En waarom mensen er daarna tóch nog eentje opsteken, om vervolgens verslaafd te raken.
Het is vreemd. Bijna elke roker zal je vertellen dat de allereerste sigaret die hij of zij rookte, misselijkmakend vies was. Maar toch heeft die persoon er daarna nog eentje opgestoken, en nog eentje, om uiteindelijk eigenlijk niet meer zonder te kunnen. Hoe is dat mogelijk? Over die vraag buigen onderzoekers zich in een nieuwe studie, verschenen in het blad Proceedings of the National Academy of Sciences. En ze hebben goede hoop dat hun bevindingen ertoe kunnen leiden dat stoppen met roken in de toekomst iets gemakkelijker wordt.
Tweezijdig effect
Het is al langer bekend dat nicotine een tweezijdig effect heeft op het brein. Enerzijds geeft het ons een plezierig gevoel, anderzijds is er echter ook sprake van enige aversie. En aangenomen werd dat dat te verklaren is doordat nicotine receptoren in verschillende delen van het brein activeert. Maar wat het nieuwe onderzoek middels experimenten onder muizen aantoont, is dat zowel dat plezierige gevoel als de aversie ontstaat in één hersengebied: de area tegmentalis ventralis. Dit is een belangrijk onderdeel van het beloningssysteem in de hersenen en nicotine blijkt in dit hersengebied – middels nicotine-receptoren – twee verschillende populaties neuronen aan te spreken. De ene populatie roept een plezierig gevoel op. De andere een gevoel van walging.
Fijn en walgelijk
Wanneer iemand voor de eerste keer een sigaret aansteekt, activeert nicotine alle receptoren in de area tegmentalis ventralis, waardoor nicotine dus zowel een prettig als een walgelijk gevoel oproept. Maar als die persoon blijft roken, verandert het brein, zo ontdekten de onderzoekers. “Roken kan het aantal receptoren in ons brein doen toenemen, zodat de beloningsreactie sterker wordt dan het gevoel van walging,” legt onderzoeker Taryn Grieder aan Scientias.nl uit. Het zorgt ervoor dat latere sigaretten minder walgelijk zijn. En wie door blijft roken en uiteindelijk zelfs verslaafd raakt, zet zijn beloningssysteem nog verder op zijn kop, zo blijkt uit het onderzoek van Grieder en collega’s.
De twee typen neuronen
Zoals gezegd baseren de onderzoekers hun bevindingen op experimenten met muizen. Die experimenten hielpen allereerst om onderscheid te maken tussen de twee typen neuronen in de area tegmentalis ventralis die – middels nicotine-receptoren – elk op hun eigen manier op nicotine reageren. De onderzoekers maakten daartoe gebruik van muizen die geen nicotine-receptoren bezaten en dus ongevoelig waren voor nicotine. Vervolgens infecteerden de onderzoekers deze muizen met virussen die zo waren aangepast dat ze één van de twee typen neuronen in de area tegmentalis ventralis van nicotine-receptoren voorzagen. Zo ontstonden muizen die alleen nicotine-receptoren hadden op de dopamine-neuronen en muizen die alleen nicotine-receptoren hadden op de zogenoemde GABA-neuronen. Door de muizen vervolgens bloot te stellen aan een hoeveelheid nicotine waarmee ook zware rokers te maken hebben, konden de onderzoekers vaststellen welk type neuron – met behulp van nicotine-receptoren- een gevoel van aversie opriep en welk type een plezierig gevoel opriep. Het onderzoek wijst – heel verassend – uit dat de dopamine-neuronen in de area tegmentalis ventralis verantwoordelijk zijn voor het gevoel van aversie, terwijl de GABA-neuronen de blootstelling aan nicotine met een plezierig gevoel belonen. Het is in strijd met wat we dachten te weten over dopamine: de neurotransmitter die dopamine-neuronen afgeven en waaraan ze hun naam te danken hebben. Aangenomen werd namelijk dat dopamine altijd een plezierig gevoel voortbrengt.
Snelle verandering
In eerste instantie roepen de dopamine-neuronen in de area tegmentalis ventralis in reactie op een sigaret dus een gevoel van walging op, dat zeker opweegt tegen het plezierige gevoel dat diezelfde sigaret middels de GABA-neuronen in hetzelfde hersengebied, oproept. Maar al snel vindt er een verandering plaats in het brein, waarna het plezierige gevoel het van de aversie wint. “Die verandering ontstaat vrij snel,” vertelt Grieder aan Scientias.nl. “In de hersenen van muizen zien we al na één dag van blootstelling aan nicotine veranderingen ontstaan.”
Van walging naar verslaving
“De resultaten suggereren dat in mensen die voor het eerst een sigaret opsteken, zowel hersencellen die ons belonen als hersencellen die een aversie oproepen, geactiveerd worden. Of die mensen er vervolgens nog eentje opsteken, is afhankelijk van verschillende factoren. Bijvoorbeeld hun familiegeschiedenis (erfelijke factoren kunnen ervoor zorgen dat mensen sterker geneigd zijn om te roken), maar ook sociale invloeden, zoals groepsdruk en in hoeverre roken het stressgevoel vermindert.” Maar zodra ze vervolgens nog een sigaret roken, gevolgd door nog één en nog één, verandert hun brein dus. De onderzoekers zien wat dat betreft met name een duidelijk verschil tussen muizen die totaal onafhankelijk zijn van nicotine en muizen die helemaal verslaafd zijn. In het brein van niet-verslaafde muizen zijn de dopamine-neuronen nog altijd verantwoordelijk voor een gevoel van aversie ten opzichte van de sigaret. Maar in het brein van verslaafde muizen gaan diezelfde neuronen het opsteken van een sigaret toejuichen en creëren ze juist een gevoel van aversie als mensen de sigaret links laten liggen. En als die verandering eenmaal is opgetreden, is een sigaret niet langer simpelweg plezierig, maar een pure noodzakelijkheid. “Wanneer er een verslaving ontstaat, zien we een verandering in het motivatiesysteem in de hersenen ontstaan,” stelt Grieder. “Het draait niet meer om het verkrijgen van een goed gevoel – het draait om het verminderen van het nare gevoel dat ontstaat doordat er te weinig nicotine in het systeem zit.”
Grieder heeft goede hoop dat haar onderzoek kan leiden tot nieuwe behandelingen die het stoppen met roken gemakkelijker maken. “Als we uiteindelijk een medicijn kunnen ontwikkelingen dat de belonende hersencellen het zwijgen oplegt, maar de hersencellen die het gevoel van walging voortbrengen draaiende kan houden, dan zou een persoon wanneer deze rookt alleen maar een gevoel van walging ervaren en dat zou kunnen helpen om voorgoed te stoppen met roken.”
