IJslanders blijken bijvoorbeeld opmerkelijk genoeg sporen van de Denisovamens te herbergen. Maar dat is niet de enige verrassende ontdekking.
Toen onze voorouders zo’n 50.000 jaar geleden uit Afrika trokken, liepen ze de Neanderthalers tegen het lijf. Dat deze twee mensensoorten elkaar wel zagen zitten, blijkt uit het feit dat alle moderne mensen enig Neanderthaler-DNA herbergen. Ongeveer 2 procent van ons genoom bevat een Neanderthaler-component. Onderzoekers hebben zich in een nieuwe studie over deze restjes Neanderthaler gebogen om meer over hen te weten te komen, maar ook om onze eigen menselijke geschiedenis op te helderen. En tijdens de studie doet het team een aantal opmerkelijke ontdekkingen.
IJslanders
De onderzoekers bogen zich over hedendaags DNA van 27.566 IJslanders om erachter te komen welke delen van deze genomen Neanderthaler-DNA bevatten. Omdat verschillende mensen verschillende stukjes Neanderthaler-DNA herbergen, slaagden de onderzoekers erin om met behulp van zo’n 14 miljoen Neanderthaler-fragmenten ten minste 38 procent van het Neanderthaler-genoom te reconstrueren. Hieruit blijkt dat de Neanderthaler-groep die zich vermengde met moderne IJslanders meer overeenkomsten vertoont met de Neanderthalers afkomstig uit Kroatië dan de Neanderthalers die zich in Rusland ophielden. “Deze vondst past bij wat we al wisten,” zegt onderzoeker Laurits Skov tegen Scientias.nl. “We denken namelijk dat moderne mensen Neanderthalers in het Midden-Oosten tegenkwamen. En Kroatië ligt daar een stuk dichterbij dan Siberië.”
Toen de onderzoekers zich verder over het DNA bogen, kwamen ze tot een opvallende ontdekking. Zo blijkt dat de onderzochte IJslanders sporen van Denisova-DNA herbergen. En dat is heel verrassend. Tot nu toe dacht men namelijk dat alleen mensen uit Oceanië – en dan met name de Papoea’s – over Denisova-DNA beschikken. Het genoom van moderne Papoea’s blijkt voor ongeveer 5 procent afkomstig te zijn van de Denisovamens. Daarnaast blijkt uit eerder onderzoek dat ook Aziaten – weliswaar in mindere mate dan de mensen in Oceanië – DNA van de Denisovamens herbergen. Maar IJslanders? Dat hadden wetenschappers niet gedacht. “Op dit moment kunnen we alleen nog maar speculeren over hoe het daar terecht is gekomen,” zegt Skov. Een mogelijke verklaring is dat voorouders van Neanderthalers die zich mogelijk hadden vermengd met moderne mensen, eerder ook al waren vermengd met Denisovamensen. Of misschien heeft het te maken met een wending in de vermeende migratiepatronen van de Denisovamens. “Voor nu kunnen we nog niet zeggen welk scenario juist is,” moet Skov concluderen. “Het zou zelfs nog een derde reden kunnen hebben waar we ons nog helemaal niet bewust van zijn.”
Oudere moeders
De onderzoekers kwamen echter ook tot een andere verrassende ontdekking. Zo blijkt dat Neanderthaler-vrouwen op latere leeftijd moeder werden dan moderne mensen, terwijl Neanderthaler-vaders juist in vergelijking jonger waren. Hoe ze dit achterhaalden? In elke generatie geven ouders DNA door aan hun kinderen. Daarbij is het bekend dat de leeftijd van elke ouder een grote invloed heeft op de soorten mutaties die worden doorgegeven. “Oudere ouders geven meer mutaties door,” legt Skov desgevraagd uit. “Daarnaast verandert het type mutatie als je ouder wordt. Oudere moeders geven bijvoorbeeld meer C> G mutaties door. Als we de soorten mutaties in het Neanderthaler DNA vergelijken met plaatsen in genoom zonder het Neanderthaler-component, dan zien we meer C> G mutaties in het Neanderthaler DNA. En hieruit maken we op dat Neanderthaler-vrouwen gemiddeld op latere leeftijd moeder werden dan moderne mensen. Daarnaast hadden Neanderthaler-kinderen juist weer jongere vaders in vergelijking met moderne mensen. Dit leidden we af van een ander type mutatie, namelijk de CpG> T. Wat de precieze gemiddelde leeftijd was, is nog onbekend.”
Rol van Neanderthaler-DNA op moderne mensen
Tot slot kwamen de onderzoekers erachter dat Neanderthaler-DNA slechts een kleine invloed uitoefent op onze gezondheid en uiterlijke kenmerken. En dat is best opvallend. We hebben namelijk via de vermenging met Neanderthalers een aantal van hun genen geërfd en sommige ervan zouden tot op de dag van vandaag voordelig voor onze gezondheid zijn, terwijl anderen juist slecht zijn voor de gezondheid. Maar mogelijk is dat effect veel kleiner dan gedacht. “Neanderthaler DNA speelt slechts een ondergeschikte rol in de hedendaagse mens,” zegt Skov. “Eerdere studies hebben zo’n 30 genetische varianten gevonden die een effect hadden. Wij voegden daar in eerste instantie nog eens 651 aan toe. We kwamen er echter al gauw achter dat de meeste hiervan valse resultaten waren. Dit heeft te maken met het al oude probleem van oorzaak en gevolg. We ontdekten dat eerdere studies Neanderthaler-varianten hadden gecorreleerd aan een eigenschap, maar dat dit niet de daadwerkelijke oorzaak was.” De weinige gevallen waarin Neanderthaler-DNA wel invloed had op de IJslanders, had te maken met een iets verminderd risico op prostaatkanker, iets kortere lichaamlengtes en een iets snellere stolling van het bloed.
De studie belicht zeer belangrijke kenmerken van de menselijke geschiedenis. En dat is heel belangrijk willen we ooit vat krijgen op onze eigen complexe historie. Ondanks dat het wetenschappers steeds beter lukt om het verhaal van de mensheid in kaart te brengen, blijven er nieuwe verrassingen komen. “Het verhaal van onze soort is veel ingewikkelder dan we eerder dachten,” zegt Skov. “Wij moderne mensen zijn niet alleen homo sapiens, maar ook deels Neanderthaler en Denisovamens.” Bovendien blijkt dat ook deze mensensoorten – evenals onze eigen voorouders – gemeenschap hadden met nog onbekende mensachtigen, zoals dit onderzoek en deze studie uitwijzen. En op die manier is er een ingewikkeld web ontstaan van verschillende mensachtigen waarvan we alleen nog een glimp in ons eigen DNA kunnen opvangen. Of we het mysterie van onze eigen menselijke geschiedenis ooit helemaal zullen ontrafelen? De tijd zal het leren.
