De beestjes lijken weinig hinder van de virussen te ondervinden. En daar kunnen we van leren.
Dat betogen onderzoekers in het blad Cell Metabolism. Ze pleiten in hun paper onder meer voor meer onderzoek naar behandelingen die erop gericht zijn om ons immuunsysteem ietsje meer op dat van vleermuizen te laten lijken.
Bestand tegen virussen
We weten dat veel voor mensen potentieel dodelijke virussen ook vleermuizen kunnen treffen. Zo zijn vleermuizen dragers van het ebolavirus, maar ook van rabiës (hondsdolheid) en verschillende coronavirussen, waaronder mogelijk ook SARS-CoV-2. En in tegenstelling tot ons mensen lijken de vleermuizen weinig last te hebben van deze virussen.
Lange levensduur
Maar vleermuizen zijn niet alleen uitzonderlijk goed bestand tegen virussen. Ze leven ook opvallend lang; veel soorten kunnen gemakkelijk 30 tot 40 jaar oud worden. En dat is veel ouder dan de meeste andere op het land levende zoogdieren met een vergelijkbare omvang.
Immuunsysteem
Wetenschappers hebben nu beide eigenschappen van vleermuizen – de lange levensduur en het feit dat ze uitzonderlijk goed bestand zijn tegen virussen – nog eens onder de loep genomen. Hoewel er naar beide eigenschappen afzonderlijk al veel onderzoek is verricht, is het voor het eerst dat onderzoekers ze in één studie combineren. En het leidt tot een intrigerende conclusie. Namelijk dat zowel de lange levensduur als het feit dat vleermuizen uitzonderlijk goed tegen virussen bestand zijn, te herleiden is naar hun immuunsysteem. Of nauwkeuriger gezegd: naar hun vermogen om ontstekingen onder controle te houden.
Ontstekingen
“Met COVID-19 lopen de ontstekingen (die het immuunsysteem veroorzaakt om indringers uit te schakelen en eventuele schade aan het lichaam te herstellen, red.) uit de hand,” vertelt onderzoeker Vera Gorbunova. “En soms kunnen het die ontstekingsreacties – en niet eens het virus zelf – zijn die de patiënt fataal worden. Zo werkt het menselijk immuunsysteem: zodra we geïnfecteerd worden, laat ons lichaam de alarmbellen afgaan en ontwikkelen we koorts en ontstekingen. Het doel daarvan is om het virus te doden en de infectie te bestrijden, maar het kan ook een vernietigende reactie zijn, als onze lichamen te sterk op de dreiging reageren.” Vleermuizen overkomt dat niet. Want zij hebben specifieke mechanismen ontwikkeld die vermenigvuldiging van virussen tegengaan én de immuunreactie op die virussen iets dempen. Het resultaat is een gebalanceerde immuunreactie: het immuunsysteem houdt het virus onder controle, zonder dat daar heftige ontstekingsreacties bij komen kijken.
Het verklaart niet alleen waarom de vleermuizen weinig hinder ondervinden van virusinfecties, maar ook waarom ze zo lang leven. Want, zo stellen de onderzoekers, ontstekingen zijn niet alleen een kenmerk van ziekte, maar ook van veroudering en aan ouderdom gerelateerde aandoeningen. En doordat de vleermuizen hun ontstekingsreacties beter onder controle lijken te hebben, verouderen ze mogelijk langzamer en leven ze dus relatief lang. “We realiseerden ons dat er een sterke verband kan zijn tussen het feit dat vleermuizen zo goed bestand zijn tegen infectieziekten en hun lange levensduur. En we realiseerden ons ook dat vleermuizen handvatten kunnen bieden voor behandelingen die we in kunnen zetten om ziekten onder mensen te bestrijden,” aldus Gorbunova.
Evolutie
Kort gezegd zou ons immuunsysteem eigenlijk iets meer van dat van vleermuizen weg moeten hebben. Maar ja, hoe krijg je ons immuunsysteem zover? Dat vleermuizen zo goed bestand zijn tegen virussen en zo uitzonderlijk lang leven, is het resultaat van een lange evolutionaire geschiedenis en specifieke uitdagingen waar vleermuizen in die geschiedenis mee te maken kregen. Zo speelt bijvoorbeeld het feit dat vleermuizen – als enige zoogdieren – kunnen vliegen, waarschijnlijk een rol. “Vleermuizen leggen lange afstanden af en worden daarbij blootgesteld aan verschillende virussen, die ze vervolgens weer terug brengen naar de grote groepen waarin ze – heel dicht bij elkaar – leven en waar de virussen zich gemakkelijk kunnen verspreiden,” vertelt Gorbunova aan Scientias.nl. Hierdoor zijn hun immuunsystemen verwikkeld in een voortdurende wapenwedloop met ziekteverwekkers. Een nieuwe ziekteverwekker dient zich aan, het immuunsysteem verzint er wat op, de ziekteverwekker evolueert in reactie daarop, waarna het immuunsysteem weer aan de slag moet, en zo gaat dat maar door. “De omgang met al deze virussen geeft het immuunsysteem en de lange levensduur mogelijk vorm.”
De vleermuizen hebben hun unieke immuunsysteem dus te danken aan een evolutionair proces dat al duizenden jaren gaande is. Dat doen wij ze niet even in een paar maanden na. En hoewel we tegenwoordig – net als vleermuizen – gewend zijn om enorme afstanden af te leggen en in grote steden dicht op elkaar gepakt te leven, zijn dat stuk voor stuk voor ons mensen vrij recente ontwikkelingen en hebben wij de geavanceerde mechanismen waarover vleermuizen beschikken om snel met virussen af te rekenen, nog niet middels evolutie verkregen. “Een consequentie daarvan is mogelijk dat onze lichamen meer met ontstekingen te maken krijgen,” aldus Gorbunova.
Behandeling
Maar misschien, heel misschien, kunnen we de evolutie een handje helpen. Door het immuunsysteem van vleermuizen nauwgezet te bestuderen, komen we wellicht nieuwe behandelingen op het spoor. Zo weten we dat vleermuizen bepaalde genen die een rol spelen in ontstekingsreacties hebben afgeremd of zelfs volledig buiten spel hebben gezet. Mogelijk kunnen er medicijnen worden ontwikkeld waarmee we deze genen ook in mensen wat onderdrukken. Gorbunova en collega’s willen dat nu verder uit gaan zoeken. “Allereerst moeten we te weten komen of het mogelijk is om deze genen veilig af te remmen en wat de mogelijke bijwerkingen daarvan zijn,” vertelt Gorbunova aan Scientias.nl. “Daarna moeten we achterhalen in hoeverre we ze af moeten remmen.”
De door Gorbunova voorgestelde aanpak kan zijn vruchten afwerpen in de strijd tegen virussen, zoals SARS-CoV-2. Maar de mogelijkheden reiken verder dan dat. “De meeste ouderdomsziekten (artritis, atherosclerose, Alzheimer, etc.) worden aangedreven door ontstekingen. Als we leren hoe we ontstekingen veilig kunnen controleren, kunnen we deze ziekten wellicht vertragen of zelfs voorkomen.”
Reden genoeg dus om de vleermuis en zijn wonderlijke immuunsysteem eens nader onder de loep te nemen. “Mensen hebben twee opties als ze ontstekingen willen voorkomen, langer willen leven en de dodelijke effecten van ziekten zoals COVID-19 willen vermijden. De ene optie is: zorgen dat je helemaal niet aan virussen wordt blootgesteld, maar dat is niet praktisch. De tweede is om ons immuunsysteem te reguleren zoals vleermuizen dat doen.” Vervolgonderzoek moet dat idee handen en voeten gaan geven. En er uiteindelijk tot leiden dat mensen gezonder oud worden en langer leven.
