Olifanten zijn sociale dieren. Als ze elkaar passeren, mag een groet niet ontbreken. Die begroeting varieert afhankelijk van of de ander hen aankijkt of niet. Ook gebruiken ze verschillende combinaties van gebaren en geluiden. En die zijn niet allemaal even fris.
Dat blijkt uit een studie van de universiteit van Wenen bij negen Afrikaanse olifanten. De olifanten bleken met hun oren te flapperen, te trompetteren en andere gebaren te combineren als ze een soortgenoot tegenkwamen. Dat doen ze mogelijk zodat de ander ze herkent en er een warmer contact ontstaat.
Uitgebreid begroetingsritueel
Eerder onderzoek wees al uit dat olifanten vrij uitgebreide begroetingsrituelen hebben, maar het was onduidelijk of er een bedoeling zat achter de gebaren en geluiden of dat ze zomaar wat deden. Reden voor de Oostenrijkse onderzoekers om een bezoekje te brengen aan de Afrikaanse olifanten in de Jafuta Reserve in Zimbabwe. Ze observeerden de dieren daar van november tot en met december 2021. Ze zagen 89 keer hoe de ene olifant de andere begroette. Daarbij vonden ruim duizend fysieke gedragingen plaats en een kleine driehonderd geluiden.
Grommen en flapperen
En nee, die communicatie bestond niet uit willekeurig getrompetter of geflapper met de oren, de dieren gebruikten specifieke combinaties van gebaren en geluiden om hallo te zeggen. Zo konden ze ook grommen, hun oren spreiden, hun staart heffen of ermee zwiepen. De combinatie van grommen en oorflapperen kwam het vaakst voor. Dat gebeurde overigens meer tussen vrouwtjes dan tussen mannetjes. En dan was er nog een derde nogal smerig gebaar dat bij ruim 70 procent van de begroetingen te zien was. De olifanten urineerden of poepten om de ander te groeten. Waarschijnlijk speelt geur dus een belangrijke rol, mogelijk om de soortgenoot te herkennen.
Maar deze gebaren vinden niet allemaal op dezelfde manier plaats. Als de passerende olifant de begroeter namelijk aankijkt, zal die vaker visuele gebaren maken, zoals de oren spreiden of zwaaien met de slurf. Kijkt de olifant niet dan volgt meestal een geluid, zoals met de oren klapperen of de ander kort met de slurf aanraken.
Net als chimpansees
Slimme beestjes dus, die olifanten: ze combineren geluiden en gebaren, maken met hun poep kenbaar wie ze zijn en passen hun communicatie aan het wel of niet kijken van de passant aan. Ze begeven zich daarmee in een illuster rijtje van slimme dieren: ook chimpansees en andere mensapen combineren geluiden en gebaren om te communiceren en passen dit aan afhankelijk van of ze worden bekeken. De onderzoekers stellen wel dat deze communicatiemethoden onafhankelijk van elkaar zijn geëvolueerd bij deze ver verwante soorten. Maar beide razend intelligente dieren weten zo op ingenieuze wijze met elkaar in contact te komen.
Olifanten behoren tot de intelligentste dieren op aarde, zo schreven we eerder al. Ze hebben met 5 kilo de grootste hersenen van alle landdieren. Niet alleen hebben ze een goed geheugen – daar komt de term olifantengeheugen vandaan – ze zijn ook heel sociaal intelligent. Zo treuren ze om hun doden en communiceren, zoals ook uit deze studie blijkt, op zeer complexe manieren met elkaar. Verder gebruiken ze speciale medicinale bladeren om een bevalling in te leiden, die Kenianen daar ook voor gebruiken. En ze hebben zelfs gereedschappen, zoals stokken om zichzelf te krabben of de vijand weg te jagen. Bovendien hebben ze een zelfbewustzijn. Ze kunnen zichzelf bijvoorbeeld herkennen in de spiegel. En nog interessanter: olifanten hebben een zogenoemd cultureel geheugen. Ze kunnen bepaalde ervaringen of geleerde dingen doorgeven van ouder op kind. Denk aan een olifantenkudde waar mensen op hebben gejaagd. Hun nageslacht zal ook bang zijn voor mensen ook al hebben ze nog nooit een mens gezien.
