Een lang verloren gewaande ijskern onthult dat het grootste deel van Groenland zo’n 400.000 jaar geleden letterlijk groen was. En dat betekent dat het eiland mogelijk gevoeliger is voor klimaatverandering dan gedacht.
Tot voor kort geloofden geologen dat Groenland miljoenen jaren achtereen een fort van ijs was. “We zijn er altijd van uitgegaan dat de Groenlandse ijskap ongeveer twee en een half miljoen jaar geleden is gevormd en tot de dag van vandaag stabiel is,” vertelt onderzoeksleider Tammy Rittenour. Maar een herontdekte ijskern, geboord gedurende de Koude Oorlog, zorgt nu voor een grote en zorgwekkende heroverweging van de geschiedenis.
IJskern
In de nieuwe studie hebben onderzoekers zich over sedimenten van een lang verloren gewaande ijskern gebogen. De ijskern werd op een geheime Amerikaanse legerbasis in de jaren zestig op Groenland verzameld. Het eigenlijke doel was een uiterst geheime operatie, waarbij honderden nucleaire raketten onder het ijs nabij de Sovjet-Unie werden verborgen. Als dekmantel beweerde het leger dat het kamp een Arctisch wetenschappelijk station was. De raketmissie was een mislukking, maar het wetenschapsteam voltooide het eerste onderzoek in zijn soort, waaronder het boren van een meters diepe ijskern. Door vele verplaatsingen van vriezer naar vriezer wist uiteindelijk niemand meer waar de ijskern was gebleven. Totdat het in 2017 eigenlijk per toeval weer boven water kwam.
Bladeren en mos
Na een grondige analyse met behulp van geavanceerde luminescentie- en isotopentechnieken komt het team nu tot een verbijsterende ontdekking. Zo blijkt de ijskern niet alleen sediment te bevatten, maar ook bladeren en mos, overblijfselen van een ijsvrij landschap – misschien zelfs een boreaal bos. De ontdekking leidde tot een prangende vraag. Want hoe lang geleden groeiden die planten?
IJsvrij
Na verder diepgravend onderzoek schetst het team nu een grimmig beeld. Zo blijkt dat de Groenlandse ijskap helemaal niet miljoenen jaren stabiel is geweest. In plaats daarvan warmde grote delen tussen 424.000 en 374.000 jaar geleden drastisch op, wat ervoor zorgde dat veel ijs smolt. Het betekent dat Groenland in het recente geologische verleden – ongeveer 416.000 jaar terug – een ijsvrije toendra was. Het landschap was mogelijk zelfs bedekt met vegetatie en bomen en misschien waren er zelfs rondzwervende wolharige mammoeten te vinden. De temperaturen waren vergelijkbaar of misschien zelfs iets hoger dan die van vandaag de dag. “Dit is het eerste onomstotelijke bewijs dat de Groenlandse ijskap grotendeels verdween toen het warm werd,” aldus onderzoeker Paul Bierman.
Zeespiegelstijging
De smelt veroorzaakte vervolgens een flinke wereldwijde zeespiegelstijging van minstens anderhalve meter, ondanks dat de concentratie atmosferische CO2 destijds veel lager was dan nu (280 vs 420 ppm). En dit inzicht in het verleden van Groenland is van cruciaal belang om te voorspellen hoe de gigantische ijskap in de toekomst zal reageren op de opwarming van de aarde. De onderzoekers stellen dan ook dat de Groenlandse ijskap mogelijk gevoeliger is voor de door de mens veroorzaakte klimaatverandering dan eerder werd aangenomen. De ijskap is volgens hen kwetsbaar voor snel, onomkeerbaar ijsverlies. “Het verleden van Groenland suggereert een warme, natte en grotendeels ijsvrije toekomst,” concludeert Bierman. “Tenzij we de concentratie atmosferische CO2 drastisch kunnen verlagen.” Lukt dit niet, dan moeten we ons opmaken voor wederom een forse zeespiegelstijging, waardoor elk kustgebied ter wereld gevaar loopt. “Vierhonderdduizend jaar geleden waren er nog geen steden aan de kust,” zegt Bierman. “Maar nu zijn die er wel.”
De Groenlandse ijskap speelt een cruciale rol in het wereldwijde klimaatsysteem. In het ijs zitten bovendien enorme hoeveelheden water opgeslagen, geschat op zo’n drie miljoen kubieke kilometer. Na Antarctica heeft Groenland zelfs de grootste massa zoetwaterijs op aarde. Tot 1990 was de ijskap stabiel. Daarna begon hij langzaam te smelten. Vanaf 2000 versnelde dat proces. De laatste jaren is het verlies aan ijsmassa ongeveer vier keer zo groot als voor 2000. Tussen 1992 en 2018 verloor Groenland bijna 4000 miljard ton ijs, waarvan een groot gedeelte in de laatste tien jaar. En dat heeft grote gevolgen voor de stijging van de zeespiegel. Wanneer we onverminderd doorgaan met de uitstoot van broeikasgassen (het zogenoemde gevreesde ‘business-as-usual’-scenario), wordt verwacht dat de ijskap tegen 2100 eigenhandig de zeespiegel met 50 centimeter zal laten stijgen.
De bevindingen uit de studie komen overeen met de resultaten van twee andere ijskernen die in de jaren ’90 van de vorige eeuw werden verzameld in het hart van Groenland. Sediment uit deze kernen suggereerde ook dat de gigantische ijskap in het recente verleden is gesmolten. Alle ijskernen samen onthullen dan ook de fragiele aard van de hele Groenlandse ijskap. “Als er al slechts enkele delen van de ijskap smelten, stijgt de zeespiegel al drastisch,” zegt Rittenour. “Misschien moeten we zelfs rekening houden met een zeespiegelstijging van tientallen meters. En kijk dan eens naar steden zoals New York en Amsterdam. Of naar India en Afrika. Dit zijn allemaal gebieden die onder zeeniveau liggen.”
