En met elke graad opwarming zal de kans op gedwongen verhuizing doordat rivieren buiten hun oevers treden met 50 procent toenemen, zo voorspellen onderzoekers.
Dat klimaatverandering de nodige uitdagingen met zich meebrengt, is algemeen bekend. Vaak gaat het dan over extremere weersomstandigheden – zoals frequentere en intensere hittegolven – of zeespiegelstijging. Maar klimaatverandering zal er ook steeds vaker toe leiden dat rivieren buiten hun oevers treden. Met alle gevolgen van dien voor de mensen die in de nabijheid van deze rivieren wonen.
50 procent
Nu al treden sommige rivieren regelmatig buiten hun oevers. En daardoor zijn jaarlijks zo’n 11,8 miljoen mensen genoodzaakt om hun boeltje op te pakken en te verhuizen. “En we weten dat we door klimaatverandering meer overstromingen mogen verwachten,” stelt onderzoeker Pui Man Kam. Maar hoe beïnvloedt dat de kans dat mensen voor het wassende rivierwater moeten vluchten? Dat heeft een internationaal team van onderzoekers – waar ook Pui Man Kam deel van uitmaakt – nu uitgezocht.
Met behulp van hydrologische modellen en verschillende klimaatscenario’s gingen ze na welke invloed een stijgende temperatuur op het waterpeil in de rivieren heeft. “We ontdekten dat de kans dat mensen vanwege overstromende rivieren moeten verhuizen met elke graad opwarming met zo’n 50 procent toeneemt,” vertelt Pui Man Kam. Bevolkingsgroei hebben onderzoekers hierbij nog even buiten beschouwing gelaten.
Bevolkingsgroei en sociaal-economische factoren
Want klimaatverandering is niet de enige factor die van invloed is op de kans dat mensen hun huis vanwege overstromende rivieren moeten verlaten. Ook demografische en sociaal-economische factoren spelen een rol. Zo neemt de kans dat mensen moeten verhuizen bijvoorbeeld ook toe wanneer de populatie die nabij een rivier woont, groeit. Daarnaast leiden ook bepaalde sociaal-economische factoren – zoals een grotere kloof tussen arm en rijk – tot een grotere kans op noodgedwongen verplaatsing door wassend rivierwater. “Overstromingen raken vaak de groepen die sociaal-economisch gezien het meest kwetsbaar zijn,” aldus onderzoeker Pui Man Kam. “Die groepen leven vaak in gevaarlijkere gebieden.”
Parijse klimaatverdrag
Dat bevolkingsgroei en sociaal-economische aspecten een groot stempel drukken op de overstromingsrisico’s blijkt ook wel uit een tweede scenario dat de onderzoekers doorrekenden. In dit scenario halen we de Parijse klimaatdoelen en slagen we erin om de opwarming onder de 2 graden Celsius te houden. Ondertussen is er ook sprake van wat onderzoekers een ‘duurzame bevolkingsgroei’ noemen, waarbij de bevolking groeit, maar de kloof tussen arm en rijk niet veel groter wordt. Zelfs in dit scenario – waarin we dus flink in onze uitstoot hebben gesneden – blijkt de kans dat mensen door overstromende rivieren moeten verhuizen met zo’n 110 procent toe te nemen. Nog dramatischer is het wanneer we niets doen om klimaatverandering tegen te gaan en de kloof tussen arm en rijk ook steeds groter laten worden. In dat geval kan de kans op verplaatsing door wassend rivierwater tegen het jaar 2100 wel eens 350 procent groter zijn.
“Dat de kans op gedwongen verhuizing door overstromende rivieren in het zogenoemde ‘business-as-usual‘-scenario zo sterk zou toenemen, hadden we wel verwacht,” stelt Pui Man Kam. “Maar wat ons wel verraste, is dat de kans op verplaatsing door overstromende rivieren met 110 procent toenam als we uitgingen van een optimistisch klimaatscenario dat in lijn is met het klimaatverdrag van Parijs.”
Toekomstig onderzoek
Het nieuwe onderzoek is uniek. “Voor onze studie was er nog niet veel onderzoek gedaan naar hoe de kans dat mensen moeten verhuizen omdat rivieren buiten hun oevers treden in de toekomst veranderen gaat.” De studie geeft daar meer inzicht in. Maar er valt nog veel meer te onderzoeken. “We hebben nu gekeken naar overstromende rivieren. In de toekomst willen we ook gaan kijken naar andere natuurrampen, zoals tropische cyclonen. Ook willen we onderzoek gaan doen naar effecten die natuurrampen gecombineerd hebben, denk bijvoorbeeld aan een scenario waarin een tropische cycloon toeslaat én rivieren overstromen.”
Wat het eerste onderzoek in deze reeks alvast wel laat zien, is dat het – met het oog op de grote verschillen tussen het ‘business-as-usual-‘ en ‘het Parijse klimaatakkoord-‘scenario – heel belangrijk is om de opwarming te beperken. Maar ten tweede toont het onderzoek ook aan dat we het met klimaatmitigatie alleen niet zullen redden. We zullen ook in moeten gaan zetten op klimaatadaptatie. Want zelfs als we de opwarming onder de twee graden weten te houden, neemt de kans op overstromingen toe. “Zowel mitigatie als adaptatie zijn heel belangrijk, maar nu klimaatverandering al bezig is, wordt klimaatadaptatie steeds belangrijker,” aldus Pui Man Kam.
