Nog 78 dagen tot Pluto, een ode aan Tombaugh

clyde-tombaugh

Nog 78 dagen en dan komt de New Horizons-ruimtesonde bij dwergplaneet Pluto aan. Een historisch moment. De afgelopen maanden zagen we een piepklein stipje transformeren naar een wazig bolletje, maar de komende weken gaan we veel meer details zien.

Een piepklein stipje.

Dat is wat de 24-jarige Clyde Tombaugh in 1930 aantrof op zijn fotografische platen. De negende planeet van het zonnestelsel. Pluto.

De jonge Tombaugh begon als wetenschapper te werken bij het Lowell observatorium in Arizona. Hij kreeg de opdracht om planeet X te ontdekken. Volgens voorspellingen van Percival Lowell en William Pickering zou het zonnestelsel niet uit acht, maar uit negen planeten bestaan. In 1781 werd de planeet Uranus voor het eerst waargenomen door William Herschel. Al snel bleek de baan van Uranus afwijkingen te vertonen, die veroorzaakt zouden worden door een achtste planeet. Ruim zeventig jaar na de ontdekking van Uranus in 1781 vonden wetenschappers Neptunus. Maar de zoektocht naar een negende planeet ging door. In de negentiende eeuw werden er tientallen voorspellingen gedaan van de massa, positie en omlooptijd van planeet X, maar deze mysterieuze planeet werd niet gevonden.

Weinig hoop
Tombaugh zette het levenswerk van Percival Lowell voort en begon te zoeken naar de negende planeet. Je moet je voorstellen dat dit tachtig jaar na de ontdekking van Neptunus was. Er was niet veel hoop dat iemand op korte termijn een nieuwe planeet zou ontdekken. Wel werden er aan de lopende band asteroïden ontdekt, maar de kroonjuwelen onder de asteroïden – oftewel alle objecten groter dan 175 kilometer – waren rond 1910 allemaal al gevonden. Tombaugh was op zoek naar zijn heilige graal: planeet nummer negen.

pluto-ontdekking

Op 23 januari 1930 maakte Tombaugh een foto van een klein stukje hemel. Zes dagen later fotografeerde hij hetzelfde gebied met zijn 13 inch astrograaf. De verschillende platen speelde hij na elkaar af, waardoor hij een klein wit stipje zag verplaatsen. Pluto.

Plutonium

Wist je dat plutonium vernoemd is naar de planeet Pluto? In 1789 ontdekte de Duitse scheikundige Martin Heinrich Klaproth een element met 92 protonen in de kern en noemde dit element ‘uranium’ naar Uranus. Neptunium – ontdekt in 1940 – bleek 93 protonen in de kern te hebben en werd vernoemd naar de volgende planeet: Neptunus. In datzelfde jaar werd plutonium (94 protonen) ontdekt door uranium in een cyclotron te bombarderen met deuterium. Plutonium werd gebruikt in een atoombom (Fat Man), die de Amerikanen in 1945 op de Japanse stad Nagasaki wierpen. Bij deze aanval kwamen 70.000 mensen om het leven.

Onvoorspelbare dwerg
Pluto bleek maar een kleine planeet te zijn. Met een radius van 1.184 kilometer is Pluto veel kleiner dan de maan. Hoewel de baan van Pluto vrij stabiel is, geldt dit niet voor de positie van Pluto binnen zijn baan. Kleine veranderingen in het zonnestelsel kunnen Pluto’s reis om de zon versnellen of vertragen, waardoor niemand weet waar Pluto zich over miljoenen jaren bevindt.

De eerste plutino’s
Na de ontdekking van Pluto vervolgde Tombaugh zijn zoektocht naar meer planeten. Hij vond asteroïden, sterrenhopen en andere exotische objecten, maar geen planeet. Hij geloofde hier op een bepaald moment ook niet meer in. Pas in 1992 werd het eerstvolgende transneptuniaanse object ontdekt: (15760) 1992 QB1. Aangezien Tombaugh in 1997 stierf, heeft hij de ontdekking van (15760) 1992 QB1 nog meegemaakt. En daar stopte het niet. In 1993, 1995 en 1996 werden nog meer planetoïden – of zogenoemde ‘plutino’s’ – gevonden. Tombaugh realiseerde zich in deze periode dat Pluto niet uniek was. De Kuipergordel telt misschien wel tientallen of honderden objecten gelijk of groter dan Pluto. Tombaugh wist in zijn hart dat Pluto de status ‘planeet’ op zijn buik kon schrijven.

De New Horizons-ruimtesonde komt steeds dichter in de buurt van Pluto en zijn manen. Op deze foto uit januari zijn Pluto en de maan Charon zichtbaar.
De New Horizons-ruimtesonde komt steeds dichter in de buurt van Pluto en zijn manen. Op deze foto uit januari zijn Pluto en de maan Charon zichtbaar.

Van planeet naar dwergplaneet
Pluto werd in 2006 gedegradeerd en is sindsdien geen planeet meer. Tegenwoordig is Pluto een dwergplaneet. Dwergplaneten hebben voldoende massa om bolvormig te worden, maar hebben hun baan niet schoongeveegd van andere objecten. Andere dwergplaneten zijn Eris, Makemake, Haumea en Ceres.

23 planeten

Wist je dat het zonnestelsel op een bepaald moment 23 planeten telde? In 1851 werden de asteroïden nog meegeteld als planeet, waardoor Ceres, Pallas, Juno, Vesta, Astraea, Hebe, Iris, Flora, Metis, Hygiea, Parthenope, Victoria, Egeria, Irene en Eunomia even mochten genieten van deze status. In 1852 degradeerden astronomen deze objecten, waardoor het zonnestelsel nog maar acht planeten telde. Net zoals nu.

De grootvader van de Kuipergordel
Hoe zou Tombaugh reageren op het nieuws dit nieuws, had hij nog geleefd in 2006? Volgens zijn weduwe Patricia zou Clyde Tombaugh het nieuws nuchter opnemen. “Hoewel hij mogelijk teleurgesteld zou zijn, zou hij de beslissing accepteren”, vertelt de weduwe in 2006 aan CTV News. “Hij was een wetenschapper. Hij zou het begrijpen dat er sprake was een van een probleem.” En misschien nog mooier: Tombaugh ontdekte niet alleen Pluto, hij ontdekte ook de Kuipergordel. “Dat is veel interessanter dan de negende planeet”, vertelt Hal Lavison aan Slate. “Pluto is de grootvader van het dichtstbevolkte gebied in het zonnestelsel, die het meeste vertelt over de geschiedenis van de Kuipergordel.”

Daarnaast reist een deel van het stoffelijk overschot van Clyde Tombaugh mee met de New Horizons-ruimtesonde. Dit is natuurlijk een prachtig eerbetoon naar de ontdekker van Pluto toe. Zijn as zal straks op enkele duizenden kilometers van het oppervlak van ‘zijn’ dwergplaneet zweven.

Nog 78 dagen
We staan op een keerpunt in de geschiedenis. We weten nu nog zeer weinig over Kuipergordelobjecten. Maar dit gaat veranderen. Over 78 dagen komt New Horizons aan bij Pluto en ontvangen wetenschappers enorm veel gegevens over de dwergplaneet en zijn manen. De komende jaren zullen er veel papers geschreven worden over alle mooie ontdekkingen. Met dank aan Tombaugh.

Bronmateriaal

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd