De groepen zouden uit niet meer dan twintig man hebben bestaan.
In de loop van de jaren hebben onderzoekers veel geheimen over onze uitgestorven naaste verwant, de Neanderthaler, onthuld. Zo weten we bijvoorbeeld dat ze tot enkele tientallen duizenden jaren geleden in Europa en Centraal-Azië leefden. Bovendien hebben we ook een redelijk beeld van hoe ze eruit moeten hebben gezien. Hoe ze echter sociaal georganiseerd waren, is in nevelen gehuld. Al licht nu een grondige analyse van oude genomen van dertien Neanderthalers een tipje van de sluier op.
Genoom
Het eerste Neanderthaler-genoom werd in 2010 gesequenced. Sindsdien hebben wetenschappers nog eens achttien genomen, ontdekt op veertien verschillende archeologische vindplaatsen in heel Eurazië, in kaart gebracht. Hoewel deze genomen inzicht hebben gegeven in de gebieden die Neanderthalers bewoonden, weten we nog altijd weinig over individuele Neanderthaler-gemeenschappen.
Zuid-Siberische grotten
Om de sociale structuur van Neanderthalers te achterhalen, hebben onderzoekers twee grotten in Zuid-Siberië (Chagyrskaya en Okladnikov) bestudeerd. Bekend is dat er in deze grotten zo’n 54.000 jaar geleden Neanderthalers leefden. Zo zijn er ter plekke meerdere Neanderthaler-resten opgegraven, waaronder maar liefst 80 stukjes bot en tand. Bovendien zijn er in de grotten meerdere stenen werktuigen en dierlijke botten teruggevonden.
In de nieuwe studie hebben onderzoekers met succes het DNA bestudeerd van dertien Neanderthalers die in de grotten zijn ontdekt. Het gaat om zeven mannen en zes vrouwen, waarvan acht volwassenen en vijf kinderen en tieners. En wat met name opvalt, is de extreem lage, genetische diversiteit binnen deze Neanderthaler-gemeenschap.
Familie
De onderzoekers vermoeden dat in ieder geval enkele van de onderzochte Neanderthalers nauwe familieleden te zijn. Zo blijkt het onderzochte DNA onder andere aan een vader en zijn tienerdochter toe te behoren. Ook werden er enkele tweedegraads familieleden gevonden, waaronder een jonge jongen en een volwassen vrouw: mogelijk een neef en een tante of oma. De onderzoekers veronderstellen op basis van het bestudeerde DNA dat al deze Neanderthalers rond dezelfde tijd hebben geleefd. “Dit is een opwindende ontdekking,” legt onderzoeker Laurits Skov uit. “Het betekent namelijk dat ze tot dezelfde, sociale gemeenschap behoren. Voor het eerst kunnen we dus genetica gebruiken om de sociale organisatie van een Neanderthaler-gemeenschap te bestuderen.”
Kleine groepen
Volgens het team wijst de vondst erop dat Neanderthalers waarschijnlijk in kleine groepen leefden. De groepen bestonden vermoedelijk uit slechts tien tot twintig Neanderthalers. En dat is opmerkelijk. Oude en hedendaagse menselijke gemeenschappen bestaan namelijk uit veel meer individuen. “De Neanderthaler-groepen zijn dan ook qua grootte vergelijkbaar met die van bedreigde diersoorten die op het punt van uitsterven staan,” zo valt er in de studie te lezen.
Vrouwen
Neanderthalers leefden echter niet in volledig geïsoleerde gemeenschappen. De genetische diversiteit van het Y-chromosoom (doorgegeven langs de mannelijke lijn) blijkt na verdere analyse namelijk een stuk lager dan die van het mitochondriaal DNA (die alleen moeders kunnen doorgeven). Dit suggereert dat mannen gedurende hun leven tot slechts één bepaalde groep behoorden, terwijl de vrouwen vaker de benen namen en zich bij andere Neanderthaler-gemeenschappen aansloten. Zo’n 60 procent van de Neanderthaler-vrouwen zou haar eigen gemeenschap hebben verlaten om zich bij die van haar man te voegen, zo vermoedt het onderzoeksteam.
Ondanks de opwindende resultaten die onze kennis over onze nog altijd mysterieuze verre neven verder uitbreiden, waarschuwen de onderzoekers dat de steekproefomvang klein is. “Mogelijk is het niet representatief voor de sociale organisatie van alle Neanderthalers,” zo schrijven ze. In toekomstige studies hopen ze tevens het DNA van Neanderthalers die tot andere gemeenschappen behoorden, te bestuderen. Op die manier hopen ze meer licht te werpen op hun sociale structuur. “Voor nu geeft ons onderzoek een concreet beeld van hoe een Neanderthaler-gemeenschap eruit zou kunnen hebben gezien,” zegt co-auteur Benjamin Peter. “Het maakt Neanderthalers veel menselijker.”
