Er is een belangrijke mijlpaal bereikt wat betreft de bouw van de grootste telescoopspiegel ter wereld: de Extremely Large Telescope (ELT). De eerste achttien segmenten van de hoofdspiegel van de telescoop zijn inmiddels naar Chili verscheept.
Na aankomst in Chili zullen de segmenten worden overgebracht naar de locatie van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) in de Atacama-woestijn. Daar zullen de fragmenten vervolgens ter voorbereiding worden gecoat, zodat ze later geïnstalleerd kunnen worden. De hoofdspiegel van de telescoop is zó groot dat deze niet als één geheel kan worden gemaakt, en in plaats daarvan opgebouwd moet worden uit 798 afzonderlijke stukken. Met een diameter van meer dan 39 meter zal dit uiteindelijk de grootste telescoopspiegel ter wereld zijn.
Monsterklus
Het bouwen van de telescoopspiegel is met recht een monsterklus te noemen. Zo is alleen al voor het polijsten van de spiegelstukken een compleet gebouw speciaal gerenoveerd in Midden-Frankrijk. Dit is omdat de oneffenheden op het oppervlak niet groter mogen zijn dan 10 nanometer, wat nog minder is dan een duizendste van de breedte van een mensenhaar. Om deze precisie te bereiken heeft de uitvoerende partij, Safran Reosc, een techniek gebruikt waarbij ze met een bundel ionen over het oppervlak van de spiegelstukken gaan, om zo de oneffenheden atoom voor atoom te verwijderen. Nu de eerste 18 spiegelstukken inmiddels onderweg zijn heeft het bedrijf er dus nog 780 te gaan. Met een productiesnelheid van vier en binnenkort vijf spiegels per week gaat het dus nog wel minimaal (bijna) drie jaar duren voordat alle stukken klaar zijn voor installatie. Het bouwen van de telescoop is dan ook allerminst goedkoop: er hangt een uiteindelijk prijskaartje aan van iets meer dan 1 miljard euro.
Zoeken naar buitenaards leven
Uiteraard is er een goede reden waarom er internationaal zoveel moeite wordt gedaan om de grootste telescoopspiegel ooit te bouwen. Scientias sprak in 2017 al met Tim de Zeeuw, astronoom en directeur-generaal van de ESO. Volgens hem heeft de telescoop drie doelstellingen. Het belangrijkste doel is dat met zo’n telescoopspiegel de eigenschappen van de atmosferen van aardachtige planeten beter te meten is. De afgelopen jaren zijn er tal van exoplaneten ontdekt. Sommigen hiervan lijken prima in staat te zijn om leven te herbergen. Maar schijn kan bedriegen, en daarom zijn wetenschappers dus op zoek naar betere manieren om de leefbaarheid van die planeten vast te stellen.
Blik op het verleden
Een belangrijke tweede reden waarom de telescoopspiegel wordt gebouwd, heeft te maken met de verwachting dat deze ‘verder’ kan kijken dan momenteel mogelijk is. Zo is het idee dat deze telescoop de randen van het zichtbare heelal waar kan nemen. Om aan te geven hoe indrukwekkend dat is: deze lichtbronnen staan ongeveer 13 miljard lichtjaar ver weg van de aarde. Hierdoor kunnen we mogelijk onderzoek doen naar de eerste sterren en sterrenstelsels die kort na de oerknal ontstonden. De nauwkeurigheid van de nieuwe telescoop is hierbij dan ook essentieel: de ELT zal veel beter in staat zijn om het licht van deze sterrenstelsels op te splitsen in het licht van individuele sterren.
James Webb
Dit is niet de eerste keer dat er een gigantische spiegel wordt geproduceerd om de ruimte mee te bestuderen. Zo hebben we inmiddels de James Webb-ruimtetelescoop die al veel mooie foto’s van het heelal heeft weten te maken. De Zeeuw legt uit dat er, ondanks dat, toch een goede reden is om ook de ELT te bouwen. “Laat ik Hubble als voorbeeld nemen,” vertelt hij in 2017 aan Scientias. “De telescoop maakt prachtige, scherpe beelden en wordt niet beïnvloed door turbulentie in de atmosfeer.” Echter willen astronomen meer dan alleen mooie en gedenkwaardige kiekjes maken van verre planeten. “Je wil het licht ook vanaf de grond meten en uiteenrafelen, objecten eens wat langer belichten, een spectrum nemen en iets kunnen zeggen over de samenstelling van materiaal of gas.” Om dat te kunnen doen, zijn telescopen op aarde nodig. Op die manier zal de ELT dus een aanvulling zijn op de huidige James Webb-ruimtetelescoop.
Maar zo ver is het nog lang niet. De achttien gepolijste spiegelsegmenten zijn vorige week uit Frankrijk vertrokken en zijn daarmee gestart aan een lange reis van meer dan tienduizend kilometer naar de bouwplaats van de ELT in de Atacama-woestijn. Op die locatie zal de telescoop later dit decennium in bedrijf worden genomen om de grootste astronomische uitdagingen van deze tijd aan te gaan en onverwachte ontdekkingen te doen.
