Zo blijken vrouwen in Tanzania niet alleen de naam van hun schoonouders, maar ook alle woorden die daarop lijken, zorgvuldig te mijden. En in Litouwen blijkt men de schoonzus aan te duiden met een woord dat eveneens ‘wezel’ betekent.
Vader, oma, neef, nicht, broer, tante, schoondochter of zwager: het zijn voor ons Nederlanders vertrouwde aanduidingen van familieleden. Maar hoe worden dezelfde familieleden in andere talen en culturen genoemd? Dat vroeg een internationaal team van wetenschappers zich enige tijd geleden ook af. En het resulteert nu in KinBank: een database met daarin de woorden die in andere culturen gebruikt worden om familieleden aan te duiden. De database herbergt inmiddels meer dan 210.000 termen voor familieleden zoals de onderzoekers die in bijna 1200 talen hebben aangetroffen.
Wezels
En die omvangrijke database heeft ook al een aantal intrigerende inzichten opgeleverd. Zo moeten de onderzoekers bijvoorbeeld vaststellen dat er in Balto-Slavische talen een verband is tussen schoonfamilie en wezels. Zo is de term die in Litouwen gebruikt wordt om een schoonzus aan te duiden identiek aan de term waarmee men in datzelfde land een wezel aanduidt. En in het Bulgaars werd de schoondochter in het verleden aangeduid met een woord dat eveneens ‘wezel’ betekent.
Volksverhalen
Het roept vanzelfsprekend de vraag op waarom men in deze talen een verband legt tussen schoonzussen en -dochters en wezels. Daar kunnen de onderzoekers helaas niet met zekerheid iets over zeggen, maar ze hebben er wel ideeën over. Mogelijk vindt het namelijk zijn oorsprong in oude volksverhalen, bedacht om mannen te ontmoedigen overspel te plegen met schoonzussen of -dochters.
Papa en mama
Hoewel er veel verschillen zijn tussen de termen waarmee dezelfde familieleden in verschillende talen en culturen worden aangeduid, zijn er ook een aantal opvallende overeenkomsten. “Wereldwijd klinken woorden voor ouders vaak als gebrabbel van baby’s,” vertelt onderzoeker Fiona Jordan. “Met ma-, ba- en da-klanken.”
Eigen naam
Ook grappig is dat men er in bepaalde talen en culturen de voorkeur aan geeft om familieleden niet aan te duiden met een term – zoals papa of tante of oma – maar juist met de eigen naam. En in sommige talen tonen vrouwen respect voor hun schoonouders door het gebruik van de eigen naam van de schoonouders juist te vermijden, zo ontdekten de onderzoekers. En in het Datooga – een taal die gesproken wordt in Tanzania – gaan vrouwen nog een stap verder en mijden ze niet alleen het gebruik van de eigen naam van de schoonouders, maar ook het gebruik van alle woorden die daar qua klanken op lijken.
Broer en zus
En waar het in het Nederlands gebruikelijk is om mensen die dezelfde vader en moeder hebben als wijzelf simpelweg aan te duiden als broer of zus, gaat dat in veel talen net iets anders. “De meest gebruikelijke manier is om vier categorieën te gebruiken om broers of zussen aan te duiden,” legt onderzoeker Sam Passmore uit. Dat gebeurt bijvoorbeeld in het Japans. “Japanners hebben verschillende termen voor een oudere broer (ani), jongere broer (omōto), oudere zus (ane) en jongere zus (imōto).”
Neef en nicht
Op een vergelijkbare manier zijn er in sommige talen en culturen verschillende termen voor de verschillende typen neven en nichten (zo kan de zoon van je zus een neefje zijn, maar is de zoon van de zus van je vader dat ook). Waarom sommige culturen daar heel specifiek onderscheid tussen maken, is onduidelijk. Mogelijk heeft het te maken met het idee dat het wel geoorloofd is om de ene maar niet geoorloofd is om met de andere neef of nicht te trouwen. De onderzoekers zijn dat nu nader aan het uitzoeken.
Uitbreiding
De verwachting is dat de database nog meer interessante inzichten gaat opleveren, zeker als deze de komende tijd nog verder wordt uitgebreid. “We hebben reeds enkele interessante patronen gespot dankzij de 1156 talen die momenteel in de KinBank zijn opgenomen – maar dat is nog maar 15 procent van alle talen die op dit moment wereldwijd gesproken worden,” benadrukt Jordan. Door de database uit te breiden hopen de onderzoekers overigens niet alleen meer te weten te komen over die talen zelf, zo legt Jordan uit. “Termen voor familieleden zijn niet slechts woorden – ze herbergen ook belangrijke culturele aspecten.”
Ten slotte kan KinBank ook van grote waarde zijn met het oog op de talen die dreigen te verdwijnen. Door de termen die in deze talen gebruikt worden om familieleden aan te duiden, blijft in ieder geval een deel van zo’n taal – en de cultuur waar deze bijhoort – behouden. Overigens zijn er nogal wat talen die dreigen ‘uit te sterven’; op dit moment zouden er zelfs 1500 talen op het punt staan om voorgoed te verdwijnen.
