We kennen allemaal de uitspraak: ‘de vijand van mijn vijand is mijn vriend’. Dat klinkt misschien logisch, maar het is nooit bewezen. Amerikaanse onderzoekers is dat met behulp van een nieuw wiskundig model eindelijk wel gelukt.
Ze besloten de sociale balanstheorie, die al in de jaren 40 werd bedacht door de Oostenrijkse psycholoog Fritz Heider, nogmaals te testen. De theorie verklaart hoe mensen van nature streven naar harmonie in hun sociale kring. Volgens Heider leiden vier regels daartoe: een vijand van een vijand is een vriend, een vriend van een vriend is een vriend, een vriend van een vijand is een vijand en een vijand van een vriend is een vijand.
Te simpele modellen
Talloze studies hebben geprobeerd deze theorie te bevestigen, maar faalden daarin omdat echte sociale netwerken afwijken van de modellen. De meeste netwerkmodellen waren te veel gesimplificeerd om de complexiteit van menselijke relaties echt goed in kaart te brengen.
Maar de onderzoekers van de Northwestern University hebben de twee belangrijkste stukjes weten te integreren die het sociale raamwerk van Heider kloppend maken: in het echte leven kent niet iedereen elkaar en sommige mensen zijn positiever dan anderen. Al langer weten onderzoekers dat die twee factoren invloed hebben op sociale verbanden, maar bestaande modellen konden maar met één factor tegelijk rekening houden. Daar is in de nieuwe studie een oplossing voor gevonden. Zo konden de onderzoekers eindelijk de beroemde theorie van Heider bevestigen, tachtig jaar nadat die werd bedacht.
Sociale intuïtie
Het nieuwe model is veel meer dan een leuke gedachteoefening. Het kan ook in de praktijk worden gebruikt om sociale dynamiek beter te begrijpen. Denk aan internationale betrekkingen, maar ook de politieke polarisatie in eigen land. Het komt eigenlijk van pas bij elk systeem met een mix van positieve en negatieve interacties, zoals zelfs de combinatie van medicijnen.
“We hebben altijd gedacht dat deze sociale intuïtie klopt, maar we wisten niet waarom”, zegt onderzoeker István Kovács. “Decennialang hadden we het verkeerd. Dat komt omdat het echte leven gecompliceerd is. We realiseerden ons dat we beide factoren tegelijkertijd mee moesten nemen: wie kent wie en sommige mensen zijn gewoon aardiger dan anderen.”
Polarisatie
Kijk je naar groepen met drie personen dan blijft Heiders aanname overeind dat mensen streven naar prettige, harmonieuze relaties. In gebalanceerde sociale relaties vinden alle mensen elkaar leuk. Of als een persoon de andere twee niet mag, dan zijn die twee vrienden. In een ongebalanceerde relatie vinden alle drie de personen elkaar niet leuk, of één iemand mag twee anderen, die elkaar niet mogen, maar dat zou tot grote spanningen leiden.
“Dat lijkt erg in lijn met onze sociale intuïtie”, reageert Kovács. “Je kunt zien hoe dit tot extreme polarisatie leidt, bijvoorbeeld in de politiek. Als iedereen die jij leuk vindt ook alle mensen niet leuk vindt die jij niet mag, resulteert dat in twee groepen die elkaar haten.”
Om de theorie te testen gebruikten de onderzoekers vier datasets, bestaande uit comments op sociale nieuwssite Slashdot, contact tussen congresleden van het Amerikaanse congres, interacties tussen bitcoinhandelaren en productrecensies op een consumentensite.
Het echte leven
Wat de Amerikanen beter doen dan eerdere onderzoekers is rekening houden met het echte leven, waarin niet iedereen elkaar kent binnen een sociaal netwerk. Het kan zomaar zijn dat je de vriend van een vriend nog nooit ontmoet hebt. Ook namen ze mee dat sommige mensen nu eenmaal vriendelijker zijn. Zij hebben meer kans op positieve interacties en zullen minder vijanden hebben.
En toen kon het wonder geschieden: grote sociale netwerken bleken plots wel in lijn te zijn met Heiders sociale balanstheorie. “We weten nu dat je deze twee factoren mee moet wegen”, vertelt Kovács. “Doe je dat niet, dan kom je niet tot de juiste mechanismen. Het lijkt ingewikkeld, maar het is eigenlijk vrij simpele wiskunde.”
Praktische toepassingen
De onderzoeker wil nu aan de slag met praktische toepassingen van zijn bevindingen door bijvoorbeeld beleid te ontwikkelen om politieke polarisatie tegen te gaan, maar het nieuwe model kan nog breder worden toegepast dan enkel voor sociale groepen. “We kunnen ook kijken naar prikkelende en remmende verbindingen tussen neuronen in de hersenen of interacties van verschillende combinaties van medicijnen. De sociale netwerkstudie was een ideale speeltuin om onderzoek te doen, maar ons hoofddoel is om verder te gaan dan de interacties tussen vrienden en te kijken naar andere complexe netwerken.”
