Naaktslakken, schildwantsen en bladluizen: grote kans dat ze in je achtertuin te vinden zijn. En ze zijn allemaal giftig, zo betogen wetenschappers in een opvallend onderzoek.
Wie aan giftige soorten denkt, denkt waarschijnlijk al snel aan slangen en schorpioenen. En niet direct aan naaktslakken of bladluizen. En toch, zo betogen onderzoekers nu in het blad Trends in Ecology & Evolution, horen die er ook bij. In het onderzoeksartikel pleiten ze namelijk voor een nieuwe definitie van ‘gif’ en daarmee ook van ‘giftige soorten’. En als we die nieuwe definitie omarmen, wordt het aantal giftige diersoorten op aarde in één klap met tienduizenden soorten uitgebreid én zijn er ook in jouw achtertuin tal van giftige soorten te vinden. Zoals naaktslakken, bladluizen en onschuldige ogende sapzuigers.
Hoe zit het precies?
Wat is gif? Het lijkt een vrij eenvoudige vraag, maar het antwoord is nog niet zo eenvoudig, zo legt onderzoeker Ronald Jenner uit. “Ik ben een evolutionair bioloog en ik heb me altijd afgevraagd waar de wereld van gif begint en eindigt. Gif is duidelijk heel nuttig, omdat het opnieuw en opnieuw is geëvolueerd, vaak ter verdediging of om prooien te verkrijgen, maar ook wel door onderlinge competitie. Dus de vraag is: wat zijn nu eigenlijk de kenmerken van gif?”
Eerder onderzoek
Jenner is niet de enige die zich dat afvraagt. Zo verscheen in 2009 al een onderzoek dat ervoor pleitte om bijvoorbeeld ook bloedzuigende dieren – zoals muggen – als giftig te bestempelen. Want, zo stelden de onderzoekers, als een mug je bijt, dient deze stoffen toe die de pijn verminderen en bloedstolling en ontsteking tegengaan. Aangezien die stoffen de werking van het lichaam van het slachtoffer beïnvloeden, moeten deze als een vorm van gif worden gezien. En daar zit wat in, vindt Jenner. “Als je kijkt naar wat de steeksnuit van een mug doet wanneer die in je huid zit, dan injecteert die gifstoffen die het immuunsysteem onderdrukken, zodat het dier veilig een bloedmaaltijd tot zich kan nemen, zonder weg te worden geslagen. Op moleculair niveau vertoont dat veel overeenkomsten met wat er gebeurt wanneer een adder bijvoorbeeld een konijntje bijt.”
Grotere ‘wereld van gif’?
Het onderzoek zette Jenner en collega’s aan het denken. Want als bloedzuigende dieren, zoals muggen, welbeschouwd giftig zijn, zijn er dan niet nog veel meer organismen die tot de giftige soorten kunnen worden gerekend? Of, om met Jenners woorden te spreken, is de ‘wereld van gif’ dan niet nog veel groter dan gedacht?
Sapzuigers
Jenner besloot er samen met enkele collega’s eens in te duiken en stuitte daarbij al snel op de sapzuigers: een grote groep insecten die – zoals de naam al doet vermoeden – zich voeden door sap uit planten zuigen. Maar ze nemen dat sap niet zomaar tot zich, zo vertelt Jenner. Want terwijl sapzuigers zich voeden, injecteren ze ook speeksel in de plant. In dat speeksel zitten stoffen die het immuunsysteem van de plant afremmen en zo voorkomen dat de plant zich tegen de sapzuigers gaat verweren. Het is opmerkelijk vergelijkbaar met wat muggen doen – die volgens het onderzoek uit 2009 dus als giftig moeten worden beschouwd. En het hint erop dat dus ook de sapzuigers – waartoe onder meer de bladluizen, cicaden en schildwantsen gerekend kunnen worden – als giftige soorten moeten worden gezien. Het zou een flinke uitbreiding van het aantal giftige soorten betekenen; er zijn namelijk zeker 80.000 verschillende soorten sapzuigers.
Nieuwe definitie
Lang werd gif geassocieerd met roofdieren die gifstoffen gebruiken om hun prooi te doden of zichzelf te verdedigen. Muggen vielen daarbij buiten de boot; ze werden gezien als organismen die hun slachtoffers speeksel – en dus geen gif – toedienden. Sinds 2009 zien sommige wetenschappers dat dus anders; ook speeksel van bloedzuigende insecten kan als giftig worden beschouwd. “Als je er conceptueel naar kijkt, werken onderzoekers die zich bezighouden met gif en giftig speeksel eigenlijk aan exact hetzelfde systeem,” concludeert Jenner. En daarop voortbordurend kunnen nu dus ook de sapzuigers – die hun met toxinen gevulde speeksel gebruiken om de afweer van planten gedeisd te houden – als giftig worden gezien, zo betogen Jenner en collega’s. En hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld naaktslakken en tuinslakken die hun partner tijdens de geslachtsgemeenschap toxinen toedienen om zo hun kansen op voortplanting te vergroten. “Als een organisme een levend slachtoffer begint te manipuleren met een geïnjecteerde cocktail van gifstoffen, dan is dat speeksel een vorm van gif,” concluideert Jenner. “Daar trekken we de grens. Dit is zo’n kwestie die vanzelfsprekend is als je erover nadenkt – maar helemaal niet vanzelfsprekend lijkt als je dat niet doet.”
Of andere wetenschappers daar ook zo over denken, moet nog blijken. Jenner hoopt in de toekomst verschillende wetenschapsdisciplines bij elkaar te krijgen om daar nog eens rustig over te praten. “Ik ben hier best enthousiast over,” merkt hij op. “Ik wil mensen uit verschillende vakgebieden samenbrengen – onderzoekers op het gebied van seksuele conflicten, interacties tussen planten en insecten en traditionele gifonderzoek. Ik wil zien wat de gemene deler is, en wat juist uniek is aan de verschillende vormen van gif. Ik ben benieuwd wat mensen in die andere disciplines ervan zullen zeggen.” Wordt ongetwijfeld vervolgd.
