De deal tussen de EU en Turkije werd als oplossing gepresenteerd voor de ‘migratiecrisis’ van 2015, maar in werkelijkheid verslechterde de situatie voor veel vluchtelingen alleen maar. Een nieuwe studie toont aan dat het veelgeprezen akkoord niet effectief was en tot meer doden leidde op alternatieve migratieroutes.
In maart 2016 sloten de EU en Turkije een overeenkomst om het aantal vluchtelingen dat via de Egeïsche Zee naar Griekenland kwam, terug te dringen. Turkije beloofde om alle migranten terug te nemen die illegaal in Griekenland aankwamen. In ruil daarvoor bood de Europese Unie onder andere 6 miljard euro aan steun, hervatting van de Turkse toetredingsgesprekken met de EU en vrijstelling van de visumplicht. Bij de deal was het zogeheten ‘1:1-mechanisme’ inbegrepen: voor elke Syriër die vanuit Griekenland werd teruggestuurd naar Turkije, zou een andere Syrische vluchteling legaal worden opgenomen door Europa. Nu blijkt dat dit beleid eerder een verschuiving dan een vermindering van migratie heeft teweeggebracht. En erger nog: er zijn zelfs meer vluchtelingen doodgegaan als gevolg van de deal.
Complexe crisis
De onderzoekers Irene Tafani en Massimo Riccaboni van de IMT School for Advanced Studies in het Italiaanse Lucca wilden weten wat er zou zijn gebeurd als de deal niet was gesloten. Hun centrale vraag: hoeveel mensen zouden via Griekenland zijn gereisd en wat is het effect op andere routes geweest? Ze verzamelden gegevens van de EU-grenswacht Frontex en het Missing Migrants Project van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM). Hun focus lag op vijf migratieroutes door het Middellandse Zeegebied. Wat direct opvalt, is dat er tussen april en december 2016 ongeveer tweeduizend migranten uitweken naar de Centraal-Mediterrane route, van Libië naar Italië en Malta, in plaats van de Egeïsche Zee over te steken. Die route is berucht door het gevaar onderweg: slechte boten, gewelddadige smokkelaars, verraderlijk weer en de lange afstanden zorgen voor een hoog sterftecijfer. De studie toont aan dat na het EU-Turkiјeakkoord het aantal doden op deze route bijna verdubbelde.
Alleen de route verandert
Het team combineerde berekeningen van causale verbanden en sterftecijfers en concludeert dat het akkoord leidde tot ongeveer 45 extra sterfgevallen in deze periode. “We hebben gezien dat mensen hun vlucht niet opgeven”, zegt Tafani. “Ze zoeken simpelweg andere wegen, vaak nog gevaarlijker.” Volgens haar maakt dit bilaterale akkoorden, zoals dat met Turkije, ineffectief. “Ons werk laat zien dat wereldwijde coördinatie nodig is om dit probleem aan te pakken. Afspraken met slechts één land of gericht op één route zorgen slechts voor de verplaatsing van het probleem.”
Beleidsmakers kunnen beter kijken naar het totaalplaatje in plaats van een fles champagne open te trekken om een daling in migratie te vieren, stelt onderzoeker Riccaboni: “Onze studie onderstreept hoe belangrijk het is om migratiebeleid te baseren op feiten, niet op politieke slogans. Minder aankomsten in Griekenland betekent niet dat de mensen verdwenen zijn.”
Schijnveiligheid kost miljarden
De EU blijft echter stug doorgaan met het opzetten van dit soort deals. In 2024 alleen al kreeg Egypte ruim 5 miljard euro om zijn grenzen te versterken. Maar als we afgaan op de lessen van de EU-Turkijedeal, is de effectiviteit hiervan hoogst twijfelachtig. Ondertussen is het menselijk leed groot. De Centraal-Mediterrane route is inmiddels een van de dodelijkste migratieroutes ter wereld. En zolang vluchtelingen geen veilige, legale alternatieven hebben, blijven zij het risico nemen. “Zonder internationale coördinatie en menswaardige opties, duwen we kwetsbare mensen letterlijk de dood in”, besluit Tafani. “En dat is een prijs die geen enkel akkoord waard is.”
