Het zou weleens te herleiden kunnen zijn naar een constant verlies van het mannelijke Y-chromosoom.
Het Y-chromosoom is één van de geslachtsbepalende chromosomen die de man rijk is. Terwijl de vrouw uitgerust is met twee X-chromosomen, hebben mannen een X- en een Y-chromosoom. Onderzoekers hebben nu in een nieuwe studie ontdekt dat naarmate veel mannen ouder worden, steeds meer cellen het Y-chromosoom verliezen. En dat zou weleens deels de reden kunnen zijn dat mannen doorgaans een korter leven beschoren zijn dan vrouwen.
Een geslachtschromosoom is een chromosoom dat het geslacht bepaalt. In het geval van de mensen (en de meeste andere zoogdieren) resulteren twee X-chromosomen in het vrouwelijk geslacht, terwijl een X- en een Y-chromosoom resulteren in het mannelijke geslacht. Bij vogels, vlinders en motten is het overigens net omgekeerd: daar hebben mannetjes twee dezelfde geslachtschromosomen en zijn de geslachtschromosomen van het vrouwtje verschillend. Een vogel met twee Z-chromosomen is een mannetje. Als een vogel een Z-chromosoom en een W-chromosoom heeft, dan is het een vrouwtje.
Het is bekend dat de levensverwachting van vrouwen hoger is dan die van mannen. “Mannen sterven vooral na de leeftijd van 60 eerder dan vrouwen,” vertelt onderzoeker Kenneth Walsh.
Korter leven
Uit eerder onderzoek is gebleken dat mannen in de Verenigde Staten gemiddeld vijf jaar korter leven dan vrouwen. En nu denkt Walsh bijna vier van het verschil van vijf jaar te kunnen verklaren. “Het is alsof ze biologisch sneller verouderen,” legt Walsh uit. “De levensjaren die verloren gaan door het overlevingsnadeel van mannen zijn enorm. En ons nieuwe onderzoek geeft belangrijke aanwijzingen waarom mannen een kortere levensduur hebben dan vrouwen.”
Y-chromosoom
Volgens Walsh is het te herleiden naar een constant verlies van het mannelijke geslachtschromosoom, dat met name uit bloedcellen verdwijnt naarmate mannen verouderen. Wanneer cellen zich delen, worden de chromosomen heelhuids doorgegeven aan de nieuwe cellen. Maar soms gaat het fout en krijgt een nieuwe cel het Y-chromosoom niet mee. Roken blijkt dit proces te bevorderen en ervoor te zorgen dat het Y-chromosoom nog frequenter uit bloedcellen verdwijnt. Bovendien hebben wetenschappers al eerder opgemerkt dat mannen die lijden aan een verlies van het Y-chromosoom een grotere kans hebben om op jongere leeftijd te overlijden aan bepaalde ouderdomsziekten, zoals de ziekte van Alzheimer. Het nieuwe onderzoek van Walsh wordt echter beschouwd als het eerste harde bewijs dat aantoont dat chromosoomverlies rechtstreeks schadelijke effecten heeft op de mannelijke gezondheid.
Muizen
Walsh en zijn team baseren zich op experimenten met de de allernieuwste CRISPR-technologie. Hiermee bewerkten ze de genen van verschillende muizen om het gevolg van het verlies van het Y-chromosoom in bloedcellen beter te begrijpen. Het team ontdekte dat de verdwijning van het mannelijke geslachtschromosoom de opkomst van leeftijdsgerelateerde ziektes versnelde, de muizen vatbaarder maakte voor hartlittekens en dat het tot een eerdere dood leidde. Dit was niet enkel het resultaat van een ontsteking, zo bepaalden de onderzoekers. In plaats daarvan leden de muizen aan een complexe reeks reacties in het immuunsysteem, wat leidde tot een proces dat aangeduid wordt als fibrose. “Dit getouwtrek binnen het immuunsysteem zou weleens de ontwikkeling van ziekten kunnen versnellen,” schrijven de onderzoekers.
Mannen
Daarnaast keken de onderzoekers naar de effecten van het verlies van het Y-chromosoom onder mannen aangesloten bij de UK Biobank (een enorme biomedische database). Het team voerde drie verschillende analyses uit ontdekte dat de verdwijning van het Y-chromosoom in verband kon worden gebracht met hart- en vaatziekten en hartfalen. En ook onder deze onderzochte mannen blijkt dat hoe groter het verlies van het Y-chromosoom, hoe groter de kans op overlijden.
Medicijn
De bevindingen zouden mannen kunnen helpen langer en gezonder te leven. Walsh stelt namelijk dat mannen die lijden aan een verlies van het Y-chromosoom – naar schatting 40 procent van de 70-jarigen – baat kunnen hebben bij een bestaand medicijn; pirfenidon. Dit medicijn richt zich op gevaarlijke weefsellittekens en wordt onder andere gebruikt bij longfibrose. Daarnaast wordt pirfenidon getest voor de behandeling van hartfalen en chronische nierziekte, twee aandoeningen waarbij weefsellittekens kenmerkend zijn. “Dit medicijn zou tevens kunnen helpen de schadelijke effecten van het chromosoomverlies tegen te gaan,” betoogt Walsh.
Hoe je erachter komt of je lijdt aan een verlies van het Y-chromosoom? Op dit moment bestaat er nog geen gemakkelijke manier om dat te bepalen. Walsh en zijn collega’s hebben echter een test ontwikkeld – vergelijkbaar met COVID-19-tests – die een verlies van het Y-chromosoom kan detecteren. Deze test is echter nog niet buiten het lab van Walsh te verkrijgen. Volgens de onderzoeker zou dit echter op korte termijn al kunnen veranderen. “Als de belangstelling hiervoor blijft bestaan en het inderdaad een goede voorspeller voor ziekte bij mannen blijkt te zijn, kan de test mogelijk routinematiger worden uitgevoerd,” besluit Walsh.
