Moderne inktvissen zijn geweldig goed uitgerust om te overleven in zee. Ze zijn razendsnel, intelligent, kunnen zich door piepkleine gaatjes wurmen en veranderen in een tentakelomdraai van kleur als de situatie erom vraagt. Maar wist je dat hun voorouders miljoenen jaren geleden de oceanen al domineerden? Dankzij een nieuwe fossieltechniek gaat er nu een wereld voor ons open.
Japanse wetenschappers hebben ontdekt dat inktvissen honderd miljoen jaar geleden al bestonden. En dat niet alleen: ze waren in die tijd zelfs de absolute heersers van het onderwaterleven. Het onderzoeksteam van de Hokkaido Universiteit in Sapporo ontwikkelde een geavanceerde methode waarmee gesteente volledig in 3D kan worden gedigitaliseerd, inclusief alle fossielen die erin verborgen zitten. Deze techniek bracht meer dan duizend gefossiliseerde bekjes van Cephalopoda (koppotigen, zoals octopussen en inktvissen) aan het licht in Laat-Krijtgesteente uit Japan. Daarvan bleken er 263 afkomstig van inktvissen en daar zaten maar liefst veertig soorten tussen die nog nooit eerder zijn beschreven.
Inktvisbekjes
Wat de vondst extra bijzonder maakt, is dat inktvissen normaal gesproken nauwelijks fossielen achterlaten. Hun oorsprong en vroege ontwikkeling is een van de grootste vraagtekens in de vijfhonderd miljoen jaar lange geschiedenis van Cephalopoda. Inktvissen hebben geen harde schelp zoals ammonieten – hun inmiddels uitgestorven neven – en blijven daarom slecht bewaard. Maar de resten van hun snavelachtige bekken zijn wél stevig genoeg om miljoenen jaren te overleven en zorgen nu voor een zeldzaam kijkje in hun prehistorische bestaan. Inktvisbekken zijn de harde, hoornachtige structuren die de inktvissen gebruiken om hun prooi te vangen en te verkleinen. Ze lijken op de snavel van een papegaai en zijn gemaakt van chitine, een hard en taai materiaal.
Heersers van de zee
De opvallendste ontdekking van het team is dat er veel meer inktvissen in de oude oceanen rondzwommen dan ammonieten en beenvissen bij elkaar opgeteld. Lange tijd gingen wetenschappers ervan uit dat ammonieten de dominante zwemmers waren van het Mesozoïcum, het tijdperk waarin dinosaurussen op het land regeerden. Maar de Japanse fossielen spreken dat idee pertinent tegen. “Zowel in aantal als in grootte overtroffen deze oude inktvissen duidelijk hun oceaanburen”, vertelt hoofdonderzoeker Shin Ikegami. “Sommige waren net zo groot als vissen en zelfs groter dan de ammonieten die we samen met hen aantroffen. Ze waren overduidelijk de heersers van de zee.”
Vroege opmars
Tot nu toe dachten wetenschappers dat inktvissen pas echt tot bloei kwamen na de massa-extinctie die 65 miljoen jaar geleden een einde maakte aan het dinotijdperk. Maar deze studie toont aan dat ze hun spectaculaire opmars al veel eerder inzetten. De twee hoofdgroepen die we vandaag de dag kennen – de Myopsida die dicht bij de kust leven en de Oegopsida die de open oceaan bewonen – waren honderd miljoen jaar geleden al overvloedig aanwezig. Dat betekent dat inktvissen niet pas na de val van de dinosauriërs hun kans grepen, maar dat ze al lang daarvoor een succesvolle plek hadden veroverd in het mariene ecosysteem.
Een nieuwe kijk op het leven in zee
“Deze bevindingen zetten onze ideeën over het leven in de oude oceanen op zijn kop”, zegt geologisch onderzoeker Yasuhiro Iba. “Inktvissen waren waarschijnlijk de eerste snelle en slimme zwemmers die een dominante rol speelden in het zeeleven. Hun snelle evolutie en diversiteit laten zien dat ze veel belangrijker waren dan we tot nu toe dachten.”
De studie onderstreept niet alleen het belang van inktvissen in de evolutionaire geschiedenis van de wereldzeeën, maar laat ook de kracht zien van nieuwe technologie die de grote fossiele geheimen boven water heeft gekregen. Dankzij deze digitale ontdekkingsreis weten we nu dat de diepzee al honderd miljoen jaar geleden werd bevolkt door slimme, snelle en succesvolle inktvissen, zo’n 99,7 miljoen jaar voordat Homo sapiens ten tonele verscheen.
