Van den Berg reisde in 1985 naar het SpaceLab. Hij was de eerste Nederlander die de ruimte inging, maar dat leverde hem in eigen land niet de beroemdheid op die je daarbij misschien zou verwachten.
Vraag een willekeurige Nederlander op straat om een paar Nederlandse astronauten te noemen en de kans is groot dat hij of zij André Kuipers noemt. Of Wubbo Ockels. De naam ‘Lodewijk van den Berg’ zal ongetwijfeld veel minder vaak klinken. En toch was hij de allereerste astronaut van Nederlandse oorsprong die daadwerkelijk de ruimte inging.
Gisterenavond werd bekend dat Van den Berg is overleden. Reden genoeg om nog één keer in zijn carrière te duiken en zo te pogen hem – 37 jaar na die ruimtevlucht – toch aan ons collectief geheugen toe te voegen.
Van kristallen…
Van den Berg werd in maart 1932 geboren in Sluiskil (Zeeland). Hij groeide op en ging chemische technologie studeren aan de Technische Universiteit Delft. Daar studeerde hij in 1961 af, waarna hij naar de Verenigde Staten toog, waar hij zich aan de Universiteit van Delaware specialiseerde in het kweken van kristallen. Het was een onderzoeksgebied dat gevoelig lag; met de kristallen kon gammastraling worden gedetecteerd en daarmee waren het in de ogen van de Amerikaanse overheid spionagegevoelige uitvindingen. Om te voorkomen dat deze in andere handen zouden vallen, werd Van den Berg gevraagd het Amerikaans staatsburgerschap aan te nemen. Dat deed hij.
…naar de ruimte
Het was uiteindelijk Van den Berg zelf die NASA wat later op het idee bracht om kristallen bij een beperkte zwaartekracht zoals die in de ruimte ervaren wordt, te kweken. Van den Berg had daarbij geenszins de intentie om dat zelf te gaan doen. Maar tot zijn grote verbazing wilde NASA hem in het onderzoeksteam hebben. Toen hij vervolgens – opnieuw tot zijn eigen verbazing – ook alle testen die aan zo’n ruimtevlucht voorafgaan glansrijk doorliep, stond niets hem meer in de weg om daadwerkelijk de ruimte in te gaan. En dat gebeurde in april 1985.
In die maand stapte Van den Berg aan boord van de Spaceshuttle Challenger en vloog vervolgens – vergezeld door zes andere astronauten – naar het SpaceLab; een laboratorium dat in een baan om de aarde cirkelde. De bemanning bracht een week aan boord van het SpaceLab door. In die periode reisde Van den Berg – aan boord van het SpaceLab – 110 keer om de aarde en legde zo meer dan 4,5 miljoen kilometer in de ruimte af. Ondertussen onder meer kristallen kwekend.
De eerste
De vlucht maakte Lodewijk van den Berg tot de eerste astronaut van Nederlandse oorsprong. Hij was de veel bekendere Wubbo Ockels namelijk net een paar maanden voor; Ockels vloog eind oktober 1985 naar het SpaceLab.
Dat Ockels in ons collectieve geheugen is blijven steken, terwijl we Van den Berg wat vergeten zijn, heeft natuurlijk te maken met het feit dat Van den Berg jaren eerder al naar Amerika was verhuisd én het Amerikaanse staatsburgerschap had aangenomen. Het zorgde ervoor dat Wubbo Ockels maanden later steevast als eerste Nederlandse astronaut werd gepresenteerd. En André Kuipers jaren later als de tweede. Over Lodewijk van den Berg werd zelden tot nooit gerept. Dat deed Van den Berg overigens weinig, zo vertelde hij in 2005 tijdens een mooi, uitgebreid interview met journalist Gert van Engelen, verschenen in het wetenschappelijke magazine van de TU Delft, Delft Integraal: “Het is veel gedoe om niets (…) Ik ben weliswaar Nederlander, maar deed het werk in de spaceshuttle niet namens de Nederlandse regering. Ook Ockels en Kuipers waren op hun vluchten geen Nederlandse astronauten. Zij werkten voor het European Space Agency, ik werkte voor NASA (…) Wij vertegenwoordigden Nederland niet, wij waren alleen afkomstig uit Nederland. Daarom heeft zo’n competentiespelletje, van wie is de eerste, geen zin. Van groter belang is: wat heb je wetenschappelijk bijgedragen?”
Van den Berg maakte zich dus niet druk over het feit dat hij als astronaut van Nederlandse origine een beetje over het hoofd werd gezien. Hij leefde, met zijn vrouw en kinderen, zijn leven in de VS. Maar hij keerde zo af en toe toch ook terug naar Nederland. Onder meer om daar te verhalen over zijn door Nederlanders ‘vergeten’ ruimtereis en natuurlijk ook de bevindingen die deze opleverde. Want Van den Berg was naast ruimtevaarder toch ook vooral wetenschapper. En zijn experimenten in het SpaceLab hadden uitgewezen dat kristallen bij beperkte zwaartekracht anders groeiden dan op aarde. Zo had Van den Berg met eigen ogen gezien dat de kristallen die hij bij beperkte zwaartekracht kweekte, tot wel tien keer zuiverder waren dan de exemplaren die hier op aarde groeiden. Het leverde hem ook na zijn ruimtevlucht nog heel wat werk op. De uitdaging was daarbij natuurlijk om ook hier op aarde kristallen te laten groeien die net zo zuiver waren als de exemplaren die in het SpaceLab het levenslicht hadden gezien.
De kristallen – die Van den Berg uiteindelijk de ruimte in brachten – lieten hem overigens nooit echt los. Vele jaren na zijn vlucht kon men hem nog – kristallen kwekend – in het lab aantreffen.
Van den Berg is 90 jaar oud geworden.
