Genetisch onderzoek zet alles wat we over de Vikingen dachten te weten, op zijn kop.
Wie aan vikingen denkt, denkt meestal aan grote, blonde en bebaarde rovers die woest ten strijde trokken. Vanuit Scandinavië voeren ze over de zeeën om in Europa – en daarbuiten – te plunderen en bloed te vergieten. Maar klopt dit beeld eigenlijk wel? In een nieuwe studie hebben onderzoekers dit stigma onder de loep genomen. En dat leidt tot een aantal verrassend nieuwe inzichten over dit eens zo afschrikwekkende volk.
Stigma
“We hebben dit beeld van Vikingen die handel drijven, feesten en plunderen en vechten tegen heel wat Europese koningen,” zegt onderzoeker Eske Willerslev. “Dit is wat we op televisie zien en lezen in boeken. Maar onze studie verandert de opvattingen die veel mensen over Vikingen hebben.” De onderzoekers bogen zich over meer dan 400 Viking-skeletten gevonden op archeologische vindplaatsen verspreid over Europa en Groenland. En daaruit rolden wat interessante conclusies.
In totaal namen de onderzoekers de genomen van 442 mannen, vrouwen, kinderen en baby’s onder de loep die op verschillende Vikingbegraafplaatsen zijn gevonden. Hieruit blijkt dat veel Vikingen helemaal niet blond waren, maar in werkelijkheid juist vaak over bruine lokken beschikten. “Tot nu toe wisten we eigenlijk niet goed hoe Vikingen eruitzagen,” zegt Willerslev. “We vonden echter genetische verschillen tussen verschillende Vikingpopulaties in Scandinavië. Dit toont aan dat Vikinggroepen in de regio veel meer geïsoleerd leefden dan eerder werd aangenomen. Bovendien blijkt dus dat Vikingen niet altijd blond waren, maar velen bruin haar hadden en werden beïnvloed door een genetische instroom van buiten Scandinavië.”
De onderzoekers toonden aan dat niet alle Vikingen dus een Scandinavische afkomst hadden. “We ontdekten Zuid-Europees en Aziatisch DNA, landen waarover nog nooit is nagedacht,” zegt onderzoeker Martin Sikora. “Veel Vikingen hebben dus een niet-Scandinavische afkomst. Dit duidt op een voortdurende uitwisseling van genen vanuit Zuid-Europa en Azië naar Scandinavië, zowel vóór als tijdens de Vikingtijd.” Want reizen, dat deden de Vikingen wel. Uit het onderzoek blijkt dat Vikingen uit wat nu Noorwegen is naar Ierland, Schotland, IJsland en Groenland reisden. Vikingen afkomstig uit het huidige Denemarken reisden naar Engeland. En Vikingen uit het huidige Zweden vertrokken naar de Baltische staten.
Viking-identiteit
Daarnaast blijkt dat sommige mensen genetisch gezien helemaal geen Vikingen waren, maar wel deze prestigieuze identiteit aannamen. Zo stuitte het team op enkele mannelijke skeletten gevonden op een Vikingbegraafplaats op het eiland Orkney in Schotland die genetisch gezien helemaal niet aan Vikingen gerelateerd zijn, maar wel begraven liggen met zwaarden en andere Viking-relieken. Ook andere Picten (Keltisch sprekende mensen die ten tijde van de late ijzertijd en de vroege middeleeuwen in het oosten en noorden van Schotland woonden) bleken de identiteit van Vikingen aan te nemen zonder zich daadwerkelijk genetisch met Scandinaviërs te mengen. “Personen met twee genetisch Britse ouders hadden dus ook Viking-begrafenissen,” zegt onderzoeker Daniel Lawson. “Dit onderstreept een hele andere kant van de culturele relatie dan alleen de overvallen en plunderingen waar Vikingen bekend om staan.”
Genetica
De Vikingtijd veranderde de politieke, culturele en demografische kaart van Europa op manieren die vandaag de dag nog steeds terug te vinden zijn in plaatsnamen, achternamen en moderne genetica. “Scandinaviërs vestigden nederzettingen op plekken die zich uitstrekken van het Amerikaanse continent tot de Aziatische steppe,” vertelt onderzoeker Søren Sindbæk. “Ze exporteerden ideeën, technologieën, taal, overtuigingen en praktijken. Bovendien ontwikkelden ze nieuwe sociaal-politieke structuren.” Daarnaast kunnen onderzoekers nu ook de genen die geassocieerd zijn met belangrijke eigenschappen zoals immuniteit, pigmentatie en metabolisme beter bestuderen. “Het betekent dat we kunnen beginnen met het blootleggen van het fysieke uiterlijk van Vikingen en deze vervolgens kunnen vergelijken met de Scandinaviërs van vandaag de dag,” legt onderzoeker Fernando Racimo uit.
Al met al verschaffen de bevindingen nieuwe inzichten over de Vikingen die onze opvattingen over dit volk behoorlijk op z’n kop zetten. “De resultaten veranderen ons gedachtegoed over een Viking,” concludeert Willeslev. “De geschiedenisboeken zullen moeten worden bijgewerkt.”
