Nederlandse onderzoekers hebben het archief van de Nederlandse Hersenbank onder de loep genomen. Mogelijk is er nu bewijs gevonden dat kan dienen om alzheimer beter te bestrijden.
Nederlandse wetenschappers uit de onderzoeksgroep van Joost Verhaagen hebben hersenweefsel onderzocht dat opgeslagen ligt in de Nederlandse Hersenbank en door 5000 verschillende (inmiddels overleden) mensen is gedoneerd. Tussen het hersenweefsel van deze 5000 hersendonoren vonden ze weefsel van 12 donoren dat wel héél speciaal was. Deze hersenweefsels vertoonden namelijk wel de ziekteprocessen van alzheimer, maar uit het medisch dossier van de 12 donoren bleek dat ze bij leven geen symptomen van alzheimer hadden vertoond.
De Hersenbank
Het is niet voor het eerst dat onderzoekers aantonen dat sommige mensen de ziekte van Alzheimer hebben, zonder dat ze daar symptomen van ondervinden. Maar onduidelijk is waarom de ziekte bij sommige mensen niet tot uiting komt. Om daar meer duidelijkheid over te krijgen, doken de onderzoekers in de Nederlandse Hersenbank, waarna ze dus ook daar 12 alzheimerpatiënten zonder symptomen aantroffen. Maar de vraag waarom zij geen symptomen ontwikkelen, is helaas nog niet helemaal beantwoord.
Wetenschapper Luuk de Vries heeft meegewerkt aan het onderzoek. Hij voegt toe: “Het was op moleculair en cellulair niveau nog niet duidelijk wat er aan de hand is bij deze mensen. We zijn op zoek gegaan in de Hersenbank naar mensen die wel afwijkingen in het hersenweefsel hadden, maar geen cognitieve achteruitgang. Van alle donoren vonden we er 12, dus het is vrij zeldzaam. We denken dat genetica en leefstijl een belangrijke rol speelt in deze weerbaarheid, maar het exacte mechanisme is nog onbekend.” Wel vonden de wetenschappers een mogelijke hint: de bijzondere hersenen maakten waarschijnlijk meer metallothioneïne, een anti-oxidant, aan dan normaal het geval is. Het onderzoek is gepubliceerd in het blad Acta Neuropathol Commun.
Astrocyten
Voor het onderzoek hebben de wetenschappers dus hersenweefsel bekeken van meer dan 5000 overleden hersendonoren. Wat het archief van de Nederlandse Hersenbank echter extra bijzonder maakt, is het feit dat ook de medische geschiedenis en het gedetailleerde ziekteverloop van de donoren is vastgelegd. Hierdoor werd het mogelijk voor de onderzoekers om een subgroep van te vinden van 12 donoren die wel ziekteprocessen van alzheimer in hun hersenen hadden, maar hier geen klinische symptomen van lieten zien. Na het analyseren van deze hersenen konden er een aantal interessante conclusies getrokken worden. Uit de analyse bleek namelijk dat bij de 12 symptoomloze alzheimer-patiënten een aantal processen anders verlopen dan ‘normaal’ te zien is bij een alzheimerpatiënt. Eén verschil tussen alzheimerpatiënten met en zonder symptomen betreft bijvoorbeeld de astrocyten. Astrocyten zijn cellen die de taak hebben om ‘afval’ van de hersenen op te ruimen en om de hersenen te beschermen. Hiervoor vragen astrocyten vaak de hulp van microglia: immuuncellen van de hersenen. Microglia kunnen soms echter ook té fanatiek hun gang gaan, waardoor ze schade aanrichten door ontstekingen erger te maken. De Vries vervolgt: “Wat we zien in de weerbare groep is dat een microglia pathway juist minder actief is. Daarnaast zagen we dat de zogenaamde ‘unfolded protein response’, een reactie in hersencellen waardoor een verkeerd gevouwen toxisch eiwit automatisch wordt verwijderd, is aangedaan in alzheimerpatiënten. Bij weerbare individuen is deze juist relatief normaal gebleven. Als laatst vonden we dat er mogelijk ook meer mitochondriën in de hersencellen van deze individuen zaten, wat voor een betere energieproductie zorgt.”
Alzheimer bestrijden
De resultaten van het onderzoek leiden tot de voorzichtige conclusie dat alzheimer wellicht beter bestreden kan worden in de toekomst. Tijdens een volgend onderzoek willen de wetenschappers dan ook meer te weten komen over de precieze rol die de verschillende chemische processen spelen in de hersenen – en hoe deze alzheimer kunnen voorkomen.
De Jong sluit af: “Het blijft lastig om, uit menselijke data, te bepalen welk proces aan het begin staat van het ziekteproces. Dit kun je alleen aantonen door in cellen of diermodellen iets te veranderen en te kijken wat er vervolgens gebeurt. Dat is dan ook het eerste wat ons nu te doen staat.“
