Nederlandse wetenschappers klaar voor expeditie naar Antarctica

sheldon gletsjer

Op 6 januari is het na jaren van voorbereiding dan eindelijk zover: een Nederlandse delegatie van de Rijksuniversiteit Groningen vertrekt voor drie maanden naar Antarctica om daar onderzoek te gaan doen. Een uitdagende missie op een spectaculaire en extreme locatie!

Mariene bioloog Patrick Rozema is één van de gelukkigen die begin januari naar Antarctica af mag reizen. Een trip die maar voor weinig mensen is weggelegd, zo realiseert hij zich ook. “Het is een unieke uitdaging. Ten eerste vanwege de spectaculaire omgeving, natuurlijk. Maar ook vanuit wetenschappelijk oogpunt is het bijzonder interessant, want eigenlijk is er op Antarctica, mede doordat het gebied zo slecht bereikbaar is, nog maar weinig onderzoek gedaan.” Met zijn 27 jaar is Rozema één van de jongste Nederlandse wetenschappers die naar Antarctica afreizen. Het wordt voor hem de eerste keer. En hij heeft er zin in. “Ik kijk er enorm naar uit om na al die maanden voorbereiding echt te starten met het onderzoek.”

Smeltende gletsjer

In de Ryder Bay komt de Sheldon-gletsjer uit. Deze gletsjer smelt al een tijdje: sinds de jaren ’50 heeft deze zich zo’n 2000 meter teruggetrokken. Hierdoor is er heel wat zoet smeltwater in de baai terechtgekomen. De onderzoekers gaan kijken welke invloed dat smeltwater op het microleven heeft. Het onderzoek vertelt ons niet alleen iets over deze baai: smeltende gletsjers zorgen er op tal van plekken rondom Antarctica voor dat de kustwateren zoeter worden.

Fytoplankton
Rozema en zijn collega’s gaan onderzoek doen naar de samenstelling van fytoplankton in de Ryder Bay. Ze zijn vooral benieuwd hoe die samenstelling onder invloed van de smeltende Sheldon-gletsjer in die baai verandert. “We gaan met kleine motorbootjes het water op en verzamelen dan op verschillende dieptes watermonsters met daarin fytoplankton: eencellige microplantjes. Ook gaan we onderzoeken hoe snel fytoplankton onder verschillende omstandigheden groeit.”

Het grote plaatje
Het onderzoek van Rozema staat niet op zichzelf. Terwijl hij zich vastbijt in fytoplankton, richten zijn collega’s zich weer op andere facetten van het leven op Antarctica. “Fytoplankton is de basis van het ecosysteem,” legt Rozema uit. “Fytoplankton wordt gegeten door krill en krill staat weer op het menu van pinguïns en walvissen.” Als de samenstelling van fytoplankton onder invloed van die smeltende gletsjer verandert – en dat verwachten de onderzoekers wel – dan heeft dat gevolgen voor het gehele ecosysteem. Maar een verandering in de samenstelling en hoeveelheid fytoplankton heeft meer implicaties. “Fytoplankton doet aan fotosynthese en haalt daarvoor CO2 uit de lucht. Wanneer plankton naar de bodem van de oceaan zakt, neemt het de broeikasgassen mee en die liggen daar soms wel honderden jaren opgeslagen. Tegelijkertijd produceert fytoplankton ook stoffen: een anti-broeikasgas (DMS, oftewel dimethylsulfid) dat ervoor zorgen dat de aarde juist afkoelt.” Een door smeltende gletsjers ingegeven verandering in de samenstelling en hoeveelheid fytoplankton heeft dus mogelijk invloed op het klassieke ecosysteem op Antarctica en het klimaat. “Ik richt me op het fytoplankton zelf, collega’s van de Rijksuniversiteit Groningen kijken naar die anti-broeikasgassen en weer andere wetenschappers richten zich op het voedsel van de algen, terwijl weer andere collega’s naar dieren hoger in de voedselketen kijken.” Al die onderzoeken samen moeten wetenschappers een goed beeld geven van hoe kleine en grote processen invloed gaan uitoefenen op het leven op en rond Antarctica en wellicht ook daarbuiten.

Hier gaan de onderzoekers aan de slag. Afbeelding: via Wikimedia Commons.
Hier gaan de onderzoekers aan de slag. Afbeelding: via Wikimedia Commons.

Voorbereiding
Het is een complex onderzoek, op een extreme plaats. Hoe bereidt een mens zich daar op voor? “Eigenlijk zijn de voorbereidingen voor mijn project al meer dan een jaar bezig. Eerst moesten we vaststellen wat we daar precies wilden gaan doen en wat we daarvoor nodig hadden. Materialen moeten namelijk al ver van tevoren worden verscheept en we kunnen het ons niet veroorloven om iets te vergeten: als we een onderdeeltje vergeten, kan dat het hele onderzoek in de war schoppen, omdat het toch al snel een aantal weken kan duren voor zo’n onderdeel op Antarctica arriveert.” Vervolgens werden er ook de nodige cursussen gedaan. “Een speedbootcursus, voor het besturen van de boot waarmee we de monsters gaan verzamelen. En een EHBO-training, gericht op een leven op de Zuidpool. Hierbij leerden we bijvoorbeeld wat te doen bij kou of verbranding door de zon.” Aan dat laatste zou u misschien niet direct denken, wanneer u over de Zuidpool spreekt, toch is het een reëel gevaar. “Er zit daar natuurlijk dat gat in de ozonlaag.”

Rothera

De Groningse wetenschappers doen onderzoek nabij en in het Antarctische onderzoekstation Rothera. Nederland heeft hier vier mobiele laboratoria die in een ‘docking station’ staan. “Dat zijn eigenlijk zeecontainers met daarin laboratoria.” De mobiele laboratoria stellen Nederland in staat om heel flexibel onderzoek te doen op Antarctica. “Als een toekomstig project een specifieke laboratorium vereist kan dit eenvoudig worden uitgewisseld met één van de 4 huidige mobiele laboratoria.”

Zomer
Rozema en zijn collega’s vertrekken op 6 januari en keren begin april weer terug. Terwijl het in januari in Nederland nog hartje winter is, is het op Antarctica zomer. “Dat betekent dat het 24 uur per dag licht is.” De temperatuur is naar Antarctische begrippen mild. “Ik verwacht dat deze zo rond het vriespunt ligt.” Maar dat wil niet zeggen dat de onderzoekers drie maanden zon in het vooruitzicht hebben. “Antarctica is een onvoorspelbaar gebied. Het kan er stormen, met harde wind en het kan er heel mistig zijn. Dat zijn omstandigheden die ons onderzoek – waarvoor we het water op moeten – zomaar een aantal dagen of zelfs weken stil kunnen leggen.”

Rothera Research Station. Foto: Dconnor9 (via Wikimedia Commons).
Rothera Research Station. Foto: Dconnor9 (via Wikimedia Commons).

Winter op Antarctica
De onderzoekers komen op een mooi moment terug: terwijl begin april in Antarctica de winter invalt, start in Nederland de zomer. Die zomer gebruiken de onderzoekers om hun verzamelde gegevens en monsters te analyseren. In november vertrekken ze dan opnieuw naar Antarctica om nog meer informatie te verzamelen. Hoewel er tijdens de winter op Antarctica geen Nederlanders op de Zuidpool aanwezig zijn, worden er echter ook in die periode gegevens verzameld, en wel door een Canadese die aan het Nederlandse project gelieerd is. “Wanneer we in november terugkeren, blijven we vijf maanden op Antarctica.” Aan het eind van die periode hebben de onderzoekers een goed beeld van hoe de onderwerpen van hun onderzoeken zich een heel jaar door gedragen en ontwikkelen. “We hopen in de zomer van 2013 al een eerste indruk van ons onderzoek te kunnen geven, maar de definitieve resultaten verwachten we pas in 2015.”

Een Nederlands mobiel lab op Antarctica. Foto: NWO.
Een Nederlands mobiel lab op Antarctica. Foto: NWO.

Na een jaar van voorbereiding is het nu aftellen. Nog enkele nachtjes slapen en dan vertrekt de delegatie naar het spectaculaire Antarctica. “Het zal best een uitdaging worden om in zo’n omgeving altijd goed te functioneren,” denkt Rozema. “En ook qua bevoorrading zal het even wennen zijn, zo zullen we het een tijdje zonder fruit moeten doen. Ook is alles er altijd wit en blauw en grijs, dus ook het frisse groen zullen we moeten missen.” Maar Rozema heeft het er graag voor over. “Ik kijk er naar uit om na al die voorbereidingen nu echt aan de slag te gaan.”

Tijdens de missie van Rozema en zijn collega’s op de hoogte blijven van alle ontwikkelingen? Volg ze via hun blog!

Bronmateriaal

"Groningse biologen komende maanden naar Antarctica" - RUG.nl
Interview met Patrick Rozema.
De foto bovenaan dit artikel is gemaakt door British Antarctic Survey.

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd