Wetenschappers hebben een bijzondere ontdekking gedaan: Europese neanderthalers maakten hun eigen lijm door oker en bitumen te mixen.
Uit recent onderzoek blijkt iets heel verbazingwekkends: neanderthalers maakten vroeger hun eigen lijm en moesten verre reizen plannen en ondernemen om de hiervoor benodigde materialen – oker en bitumen – te kunnen verzamelen. Doordat het uiteindelijke mengsel hoofdzakelijk oker bevat, plakt het niet aan handen, maar wel aan stenen voorwerpen. Hierdoor kan de lijm gebruikt worden als een handvat. Daarbij zouden de neanderthalers het mengsel van bitumen en oker dus als het ware aan het gereedschap hebben gelijmd, waarna ze het gereedschap aan de klont ‘lijm’ vasthielden (zie ook de foto verderop in dit artikel). Wetenschapper Radu Iovita heeft meegewerkt aan het onderzoek. “De gereedschappen die we hebben onderzocht zijn bijzonder goed bewaard gebleven,” legt Iovita uit. “Neanderthalers maakten gebruik van technische oplossingen die we ook hebben ontdekt in Afrika, nabij de plek waar de eerste Homo sapiens hebben geleefd. Hierbij zien we vooral dat de neanderthalers hun eigen draai aan hetzelfde idee gaven door de lijm vooral te gebruiken als handvat.” Het onderzoek is gepubliceerd in het blad Science Advances.
Le Moustier
Voor het onderzoek hebben de wetenschappers stenen gereedschappen onderzocht die afkomstig zijn van Le Moustier; een archeologische vindplaats nabij Peyzac-le-Moustier in Frankrijk. Deze stenen gereedschappen worden tussen de 40.000 en 120.000 jaar oud geschat. Na de opgraving in 1960 kwamen de stenen gereedschappen uiteindelijk terecht in het archief van het Berlin Museum of Prehistory and Early History. Mede-wetenschapper en teamlid Ewa Dutkiewicz licht toe: “De voorwerpen zijn in 1960 individueel ingepakt en sindsdien met rust gelaten. Hierdoor waren de lijmresten bijzonder goed bewaard gebleven.”
Slijtage
De wetenschappers hebben de stenen gereedschappen onderzocht door deze eerst onder de microscoop te bekijken. “De voorwerpen vertoonden twee soorten slijtage,” laat Iovita weten. Zo getuigen de scherpe kanten van het gereedschap ervan dat het daadwerkelijk is gebruikt en dat er andere materialen mee zijn bewerkt. Daarnaast merkten de onderzoekers ook slijtage op aan de kant waar het gereedschap juist moet zijn vastgehouden. “We gaan ervan uit dat dit het gevolg is van de schuring tussen de oker in het handvat en de steen zelf, veroorzaakt doordat het stenen gereedschap in het handvat bewoog.”
Namaken
Uiteindelijk heeft het onderzoeksteam de lijm ook zelf nagemaakt, zodat onderzocht kon worden hoe sterk het mengsel ongeveer was. Hoofdonderzoeker Patrick Schmidt vertelt: “We ontdekten dat de lijm gemaakt kan worden door gebruik te maken van vloeibaar bitumen en hier 55% oker aan toe te voegen. Dit resulteert in een soort kneedbare massa.” Deze kneedbare massa zou destijds dus rond het stenen gereedschap zijn gevouwen en zijn gebruikt als handvat. Microscopisch onderzoek van de slijtagesporen toont aan dat dit ook het geval was bij de gereedschappen uit Le Moustier.
Evolutie
Het onderzoek is vooral cultureel heel significant. De productie en het gebruik van lijm kan ons veel vertellen over hoe vergevorderd neanderthalers waren op cognitief en cultureel gebied. Schmidt licht toe: “Binnen de wetenschappen beschouwen we het gebruik van tweecomponentenlijm als één van de eerste uitingen van moderne cognitieve processen. Ons onderzoek toont aan dat neanderthalers in Europa op dezelfde manier dachten als de eerste mensen in Afrika. Het feit dat neanderthalers deze lijm hebben uitgevonden kan ons veel leren over de precieze evolutie van de mens.”
Lang werd gedacht dat neanderthalers domme, lompe mensachtigen waren die zich geenszins met de moderne mens konden meten. Maar het bewijs dat ze cognitief nauwelijks of zelfs niet voor onze voorouders onder deden, stapelt zich de laatste decennia op. Deze nieuwste studie draagt daar ook aan bij en onthult dus eveneens dat de neanderthalers slimme jongens waren. Zo wijzen de onderzoekers erop dat oker en bitumen in de Le Moustier-regio niet voor het oprapen lagen. Het betekent dat de Neanderthalers behoorlijk ver moesten reizen om die bestanddelen van hun tweecomponentenlijm te verkrijgen. En zo’n reis vereiste naast een behoorlijke inspanning, ook een stukje planning, rondom een plan van aanpak, gericht op het verkrijgen en vervolgens verwerken van de bestanddelen.
