Lang bestond het idee dat de kruising van de moderne mens met de Neanderthalers 75.000 duizend jaar geleden voor het eerst plaatsvond, toen beide soorten in Europa waren. Maar nieuw onderzoek toont aan dat Neanderthalers al veel eerder een ontmoeting hadden met voorlopers van de moderne mens.
Hoewel de Homo sapiens tegenwoordig de enige menselijke soort op aarde is, was dat niet altijd het geval. Honderdduizenden jaren geleden deelden we onze planeet met verschillende andere mensachtigen, zoals de Neanderthaler. Deze inmiddels uitgestorven mensachtige deelde af en toe lakens met de moderne mensen, waardoor tussen de 1 en 6 procent van het DNA van mensen vandaag de dag van Neanderthalers afkomstig is.
Nu blijkt dat een oudere familietak van moderne mensen tussen de 250.000 en 270.000 jaar geleden al van Afrika naar Eurazië migreerde, waar ze kruisten met Neanderthalers. “Ze waren een soort neven van alle mensen die vandaag de dag leven”, vertelt betrokken onderzoeker Alexander Platt. Na verloop van tijd stierven deze familieleden van de moderne mens uit, waardoor alleen de mensachtigen met overwegend Neanderthaler-afkomst overbleven. Deze Neanderthalers met zo’n 6% moderne mensen-DNA kwam bijna 200.000 jaar later opnieuw in aanraking met de moderne mens: onze voorouders.
Kruisen in Eurazië
Het team kwam tot deze conclusie door een Neanderthaler-genoom te vergelijken met verschillende genomen van moderne inheemse bevolkingsgroepen in Afrika ten zuiden van de Sahara. Omdat werd aangenomen dat de meeste kruisingen tussen Neanderthalers en moderne mensen plaatsvonden in Eurazië en niet in Afrika, verwachtten de onderzoekers dat er daar weinig Neanderthaler-DNA te vinden zou zijn. Maar het onderzoek resulteert in een verrassing. Want toen de onderzoekers het DNA van 180 individuen uit twaalf verschillende Afrikaanse populaties in Kameroen, Botswana, Tanzania en Ethiopië vergeleken met een genoom van een Neanderthaler die ongeveer 120.000 jaar geleden leefde – dus lang voordat deze uitgestorven mensachtigen volgens eerdere theorieën in aanraking zouden zijn gekomen met de moderne mens – bleek dat al deze populaties stukjes DNA hadden die vergelijkbaar waren met die van Neanderthalers.
Twee routes
De onderzoekers hadden daar twee verklaringen voor. De eerste mogelijkheid is dat moderne mensen die naar Eurazië waren geëmigreerd en zich hadden gekruist met Neanderthalers in de loop van tijd terugkeerde naar Afrika. Een andere verklaring is dat door een eerdere ontmoeting tussen Neanderthaler en een moderne menssoort, de Neanderthaler al menselijk DNA bevatte voordat hij 75.000 jaar geleden opnieuw in aanraking kwam met de moderne mens. Dat het genoom van de bevolking onder de Sahara overeenkomsten vertoont met Neanderthaler-DNA komt dan omdat de Neanderthalers menselijk DNA bevatten in plaats van andersom.
Een beetje van beide
En beiden theorieën blijken te kloppen. In de meeste gevallen konden de onderzoekers herleiden dat de overeenkomst kwam door een eerdere ontmoeting met een oude tak van moderne mensen. In sommige specifieke populaties ten zuiden van de Sahara vonden de onderzoekers bewijs dat de overeenkomsten met Neanderthaler-DNA verklaard konden worden door mensen met Neanderthaler-genen die terug naar Afrika migreerden.
Nuttig was het menselijk DNA echter niet voor de Neanderthalers. De onderzoekers bekeken waar de stukjes modern menselijke DNA zich in het Neanderthaler-genoom bevonden, en ontdekten dat het grootste gedeelte ervan op plekken zaten die niet-coderend zijn. Dat wijst er volgens de onderzoekers op dat de Neanderthalers ons DNA liever kwijt dan rijk waren.
Overigens zijn wij ook niet altijd blij met het DNA van de Neanderthalers. Zo blijkt een geërfd gen ervoor te zorgen dat sommige mensen gevoeliger zijn voor pijn, en vergroot een andere genvariant de kans op ernstige vormen van COVID-19. Maar er zijn ook voordelen aan onze vermenging. Neanderthaler DNA heeft ervoor gezorgd dat onze neus van vorm is veranderd, waardoor we beter aangepast zijn aan kouder klimaat en andere genen beschermen juist tegen ernstige vormen van COVID-19.
