Naaktslak van 20 centimeter met hele lange penis ontdekt in Montenegro

Ergens diep in het regenwoud komen onderzoekers nog weleens een onontdekt insect tegen, maar dat ze in ons dichtbevolkte, tot op de millimeter onderzochte Europa nog nieuwe diersoorten vinden, dat gebeurt niet vaak. En zeker niet zoiets groots als een naaktslak.

Toch is dat precies wat een groep onderzoekers tegenkwam tijdens een expeditie in Montenegro. In juli 2019 ging een internationaal team op ontdekkingstocht in de Tara Canyon. Dit is de diepste kloof van Europa. In het smalste deel van het ravijn, waar ze met bootjes doorheen trokken, vonden ze, verstopt onder overhangende rotsen, een nieuw soort naaktslak. De bruingrijze slakken met een relatief scherpe rug waren maar liefst 20 centimeter lang als ze zich helemaal uitstrekten. De diertjes waren aanvankelijk niet te onderscheiden van de keelbackslakken, officieel Limax cinereoniger geheten.

Maar een DNA-lab van de Universiteit van Verona bood uitkomst. Daar werd ontdekt dat er toch 10 procent verschil is in de zogenoemde DNA-barcode tussen de slak in het ravijn van Montenegro en de al bekende keelbackslak, die overigens ook in Nederland voorkomt, zo vertelt Menno Schilthuizen aan Scientias.nl. “Voor landslakken is dat een vrij groot verschil”, legt hij uit. “Normaal gesproken vind je tussen nauw verwante soorten een verschil van meer dan 3 procent maar minder dan 10 procent.” Na verdere ontleding bleken er ook verschillen in de voortplantingsorganen. Dat was samen voldoende om van een nieuwe soort te spreken. Zijn naam? Limax pseudocinereoniger. Hij lijkt dus wel veel op zijn zuster, de Limax cinereoniger.

Limax pseudocinereoniger. Foto: Taxon Expeditions

Langste penis
De gigantische keelbackslakken uit het geslacht van de Limax zijn vooral bekend vanwege hun formaat – ze zijn groot! – en hun kleur: ze variëren van crème tot rood en diepzwart en hebben bovendien opvallende patronen van stippen of banden. Wat verder tot de verbeelding spreekt zijn hun geslachtsdelen. Na zeepokken hebben Limax-slakken de langste penissen van het dierenrijk, tot wel zeven keer hun lichaamslengte. Het paargedrag is dan ook opmerkelijk. De naaktslakken doen lange ingewikkelde dansen, waarbij de hermafrodiete partners hun gigantische penissen in elkaar verstrengelen.

De Balkan
Hoewel de grote naaktslakken eigenlijk vrij bekend zijn, is al langer duidelijk dat zich nog veel onontdekte soorten bevinden in Europa. Dat verwachten de meeste mensen niet. Je zou denken dat Europa, een continent vol universiteiten met biologen die maar wat graag op onderzoek uitgaan, wel helemaal uitgeplozen is. En zeker zoiets groots als een naaktslak van 20 centimeter zou toch wel zijn opgevallen. Het gaat niet bepaald om een micro-organisme of een klein insect. Hoe kan het dat die dan toch nooit eerder ontdekt is? “Dat komt doordat deze naaktslakken uitwendig en inwendig zeer sterk op elkaar lijken”, aldus Schilthuizen. “Pas nu we DNA-barcoding gebruiken worden we opmerkzaam gemaakt op kleine vormverschillen die we anders niet hadden opgemerkt.”

De ontdekking is niet alleen erg interessant, maar ook nuttig. “Mensen denken vaak ten onrechte dat we na 250 jaar natuurvorserij zo’n beetje alle dier- en plantensoorten al wel zullen hebben ontdekt”, vertelt Schilthuizen verder. “Maar de bittere waarheid is dat we waarschijnlijk pas hooguit 20 procent kennen. Naarmate soorten sneller uitsterven is dat gebrek aan kennis steeds nijpender: want hoe weet je nu wat je moet beschermen als je niet eens weet wat je hebt? Daarom willen wij met onze expedities laten zien dat er nog zoveel werk te doen is en dat ook niet-wetenschappers daarbij kunnen helpen.”

Op expeditie
Schilthuizen heeft een wetenschappelijk reisbureau opgericht, waarvoor iedereen die graag meewerkt aan biologisch onderzoek zich kan aanmelden. “Onze expedities hebben altijd tot doel om nieuwe soorten te ontdekken, dus we gaan goed voorbereid op pad en richten onze aandacht vooral op groepen dieren waarvan we (op basis van expertise en de literatuur) weten dat er nog onontdekte soorten te verwachten zijn. Wat mij wel verrast is dat het kennelijk in Europa nog mogelijk is nieuwe soorten te ontdekken van dieren van dit formaat.”

Vooral op de Balkan zou nog veel te vinden zijn op het gebied van nieuwe naaktslakken. Eerder al werd vastgesteld dat er op het schiereiland nog zeker tien naaktslaksoorten zijn, die niet zijn beschreven. Aangezien het om vroege aftakkingen gaat, is er het vermoeden dat de gehele soort oorspronkelijk uit die regio komt.

Dit is dan ook nog niet de laatste expeditie op zoek naar nieuwe diersoorten. De wetenschappers en niet-wetenschappers zijn van plan om in de zomer van 2023 opnieuw naar Montenegro te gaan om de biodiversiteit te documenteren. En natuurlijk om nieuwe naaktslakken te vinden. Wie wil kan mee!

Kader DNA-barcoding
Om verschillende soorten te determineren wordt DNA-barcoding gebruikt. Aan de hand van korte genetische markers in het DNA kan zo worden vastgesteld of er voldoende onderscheid is om van een nieuwe soort te spreken. Voor veel organismen komen deze markers uit het mitochondriaal DNA (mtDNA). Bij dieren wordt meestal het CO1-gen gebruikt (het cytochroom c oxidase subunit1-gen). In Nederland bepaalt het Leidse onderzoeksinstituut en natuurhistorisch museum Naturalis de DNA-barcode van Nederlandse planten en dieren. Doel is om een zo volledig mogelijke collectie te ontwikkelen van geïdentificeerde soorten en hun DNA-barcode.

De deelnemers van de expeditie aan het werk. Foto: Taxon Expeditions

Bronmateriaal

"A new giant keelback slug of the genus Limax from the Balkans" - Biodiversity Data Journal

Gesproken met Menno Schilthuizen
Afbeelding bovenaan dit artikel: 4kodiak from Getty Images Signature (via Canva.com)

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd