Na vurig wetenschappelijk debat nu toch bewezen: klein tropisch visje beschikt over zelfbewustzijn

De gewone poetslipvis herkende zichzelf als eerste vis ter wereld in de spiegel. En nu slaagt hij nog een keer voor de geduchte spiegelproef.

Enkele jaren geleden kwamen onderzoekers met een grootse ontdekking. De gewone poetslipvis – een luttel visje dat ongeveer net zo groot (of klein) is als een mensenvinger – mocht zich namelijk aan het prestigieuze rijtje van dieren toevoegen die slagen voor de spiegelproef. Toch waren niet alle wetenschappers overtuigd. Maar nu leveren de onderzoekers aanvullend bewijs dat het kleine, tropische visje toch echt in staat is om zijn eigen reflectie te herkennen.

Meer over de spiegelproef
De spiegelproef is een test om vast te stellen of dieren zichzelf in een spiegel herkennen. In deze test wordt een dier ongemerkt gemarkeerd met een plek of stip op het lichaam. Vervolgens wordt het dier voor een spiegel gezet, in afwachting of hij de plek doorheeft. Als het dier de stip probeert aan te raken, of de plek van dichterbij probeert te bekijken, kan met enige zekerheid worden geconstateerd dat het dier zichzelf in de spiegel herkent. Dieren die al voor deze test zijn geslaagd, zijn onder andere chimpansees, dolfijnen, eksters en olifanten.

Dat de gewone poetslipvis in de voorgaande studie slaagde voor de spiegelproef, was een enorme doorbraak. Zo was het de eerste vis ter wereld die zichzelf in de spiegel herkende. Bovendien kon uit de bevindingen opgemaakt worden dat de gewone poetslipvis van zichzelf bewust is, ondanks dat vissen tot een groep behoren waarvan gedacht wordt lagere cognitieve vaardigheden te hebben.

Kritiek
Maar de studie werd hard bekritiseerd. Zo vonden wetenschappers het bewijs niet overtuigend genoeg. In de studie hadden de onderzoekers een bruine vlek op de keel van enkele gewone poetslipvissen gezet, die rondzwommen in een tank met spiegel. Drie van de vier vissen schuurden vervolgens, nadat ze enige tijd voor de spiegel hadden doorgebracht, met de betreffende plek langs voorwerpen. Hieruit concludeerden de onderzoekers dat de vissen zichzelf in de spiegel herkenden, wat zou getuigen van zelfbewustzijn. Eén van de kritiekpunten was echter de geringe steekproefomvang. Bovendien zou de studie voor dergelijke grote claims eigenlijk eerst herhaald moeten worden, zo betoogden critici.

Bruine vlek
De onderzoekers geven daar nu gehoor aan. In de nieuwe studie testten ze 18 gewone poetslipvissen. Wederom plaatsten ze een bruin vlekje op de keel van de vissen. Waarom een bruine vlek? “Dit ziet eruit als een kleine parasiet, die een belangrijke voedselbron is voor de gewone poetslipvis,” legt onderzoeksleider Masanori Kohda uit. Ditmaal zette het team de stip echter net wat lager dan tijdens de eerste studie, waardoor het wat lastiger zichtbaar was en de vissen nog meer werden uitgedaagd.

Verschillende tanks
Daarnaast werden de vissen in verschillende tanks met spiegels getest. Dit om te bevestigen dat de gewone poetslipvis zijn spiegelbeeld ook echt als zichzelf herkent en het niet aanziet voor een andere vis. Waarom verschillende tanks? Elk dier dat voor de spiegelproef slaagt, doorloopt feitelijk drie stappen. Eerst vertonen ze vrij agressief gedrag en proberen ze zichzelf in de spiegel aan te vallen. Daarna begint het langzaam te dagen en vertonen ze opvallend en soms zelfs vreemd gedrag voor de spiegel. Zo begon de gewone poetslipvis bijvoorbeeld korte dansjes uit te voeren. En ten slotte proberen de dieren de vlek die de onderzoekers op hun lichaam hebben aangebracht, weg te poetsen. Door de vissen, nadat ze alle stappen hadden doorlopen, in een nieuwe tank met spiegel te plaatsen, kon worden nagegaan of ze opnieuw hun spiegelbeeld voor een vreemde aanzagen, of dat ze ondertussen zichzelf waren herkennen.

Geslaagd
De onderzoekers komen tot een interessante ontdekking. Want wederom slaagden de overgrote meerderheid van de gewone poetslipvissen in de studie voor de spiegelproef. Maar liefst 17 van de 18 vissen (94 procent) wisten de geduchte test succesvol te doorstaan. Zo probeerden ze niet alleen de geplaatste bruine vlek weg te poetsen, toen de vissen werden overgeplaatst naar een nieuwe tank met een spiegel aan de ene kant en drie dagen later naar een tank met een spiegel aan de andere kant, ontdekten de onderzoekers dat de vissen in geen van de tanks agressief gedrag vertoonden tegenover hun spiegelbeeld.

Een gewone poetslipvis ziet zichzelf in de spiegel. Afbeelding: Masanori Kohda

Volgens Kohda zijn de bevindingen onomstotelijk. “Het is heel duidelijk en zonder twijfel dat gewone poetslipvissen zichzelf in de spiegel herkennen,” vertelt hij in een interview met Scientias.nl. “De vissen besteedden veel aandacht aan de bruine stip en probeerden deze gretig te verwijderen. Veel andere vissen vertonen een dergelijk gedrag niet. Het betekent dat de gewone poetslipvis de test dus heeft doorstaan.”

Zelfbewustzijn
Overigens wil dat volgens Kohda niet zeggen dat andere vissen zich niet zelfbewust zijn. “Ik denk dat veel andere dieren en vissen een zelfbewustzijn hebben,” betoogt hij. “Alleen slagen zij niet voor de spiegelproef.” Waarom de gewone poetslipvis dat wel kan, is mogelijk omdat deze vissen een goed gezichtsvermogen hebben. Ze spenderen veel tijd aan het zoeken naar parasieten op soortgenoten. “De gewone poetslipvis heeft een specifieke motivatie om aandacht te schenken aan de stip,” aldus Kohda. “We zijn echter nu druk bezig met andere leuke methodes om te achterhalen of dieren zich zelfbewust zijn. Ik ben er vrij zeker van dat veel vissen zichzelf in de spiegel kunnen herkennen. De meeste vissen beschikken denk ik over een vorm van zelfbewustzijn.”

De bevindingen hebben verstrekkende implicaties. “Het suggereert dat een hoog cognitief vermogen, zoals jezelf herkennen in een spiegel, niet beperkt blijft tot mensen en mensapen, of dieren met een groot brein,” concludeert Kohda. “Het komt waarschijnlijk veelvuldig voor bij een breed scala aan dieren; meer dan momenteel wordt gedacht.”

Bronmateriaal

"Scientists persevere to show self-awareness is also for some fish" - Osaka City University

Interview met Masanori Kohda

Afbeelding bovenaan dit artikel: Karelj via Wikimedia Commons

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd