Niet de kleine IJstijd, maar toenemende droogte zou het leven onhoudbaar hebben gemaakt.
In het jaar 985 voeren de Vikingen onder leiding van de Noorse ontdekkingsreiziger Erik de Rode van IJsland naar het zuiden van Groenland. Hier stichtten ze met succes de eerste nederzettingen. Zo’n 500 jaar later waren de Vikingen echter net zo snel als dat ze gekomen waren, ook weer verdwenen. En nu denken wetenschappers eindelijk de plotselinge verdwijning van de Vikingen te kunnen verklaren.
Vikingen
Toen de Vikingen in 985 op Groenland arriveerden, maakten ze het land vrij van struiken en plantten er gras als weide voor hun vee. De Vikingen gedijden er goed en de populatie bereikte een piek van ongeveer 2000 inwoners. Maar aan het begin van de 15e eeuw stortte de populatie als een kaartenhuis in elkaar.
Kleine IJstijd
Eén van de grote mysteries in de laatmiddeleeuwse geschiedenis is waarom de Vikingen die in 985 succesvolle nederzettingen in het zuiden van Groenland hadden gesticht, deze aan het begin van de 15e eeuw tamelijk abrupt weer verlieten. Decennialang hebben antropologen, historici en wetenschappers gedacht dat de ondergang van de Vikingen te wijten was aan de zogenoemde Kleine IJstijd; de relatief koude periode die Europa van de jaren 1300 tot halverwege de 19e eeuw teisterde. Die ijstijd zou het landbouwleven waar de Vikingen het met name van moesten hebben, onhoudbaar hebben gemaakt.
Geen gegevens
Toch stond ook deze theorie op losse schroeven. “Vóór onze studie bestonden er geen klimaatgegevens van de werkelijke locatie van de Viking-nederzettingen,” legt onderzoeker Raymond Bradley uit. “En dat is een probleem.” In plaats daarvan waren er in eerdere studies ijskernen onderzocht, genomen op een locatie die meer dan 1.000 kilometer noordelijker en meer dan 2.000 hoger lag. “Wij wilden bestuderen hoe het klimaat in de buurt van de Vikingnederzettingen zelf varieerde,” zegt Bradley. En dat leidt tot verrassende resultaten.
Lake 578
Bradley en zijn collega’s reisden af naar een meer genaamd Lake 578. Dit meer grenst aan een voormalige Vikingboerderij en ligt dicht in de buurt van één van de grootste groepen boerderijen van de zogenoemde oostelijke nederzetting; de eerste en verreweg de grootste van de twee gebieden in Groenland die rond 985 door de Vikingen werd gekoloniseerd. “Niemand heeft deze locatie eerder bestudeerd,” vertelt onderzoeker Boyang Zhao.
Droogte
Drie jaar lang verzamelen de onderzoekers sedimentmonsters uit Lake 578. Vervolgens analyseerden ze het op twee verschillende markers. De eerste kan worden gebruikt om de temperatuur te reconstrueren, terwijl de tweede inzicht geeft in hoe droog de omstandigheden waren. De bevindingen zijn verrassend. Want hoewel de consensus al lang is dat de Kleine IJstijd de Vikingen uit Groenland verdreven, blijkt nu dat er toch iets anders aan de plotselinge verdwijning ten grondslag lag: het waren niet de dalende temperaturen, maar toenemende droogte.
Verzwakt
“Hoewel de temperatuur in het zuiden van Groenland nabij de Vikingnederzetting nauwelijks veranderde, ontdekten we dat het in de loop van de tijd steeds droger werd,” vertelt Zhao. Dit moet het vee aanzienlijk hebben verzwakt. De gevolgen van de droogte moeten dan ook ernstig zijn geweest, zo vermoeden de onderzoekers. En deze langdurige droogte, bovenop andere economische en sociale druk, is de Vikingen mogelijk teveel geworden.
De nieuwe bevindingen veranderen ons begrip van de vroeg Europese geschiedenis. Want nu weten we eindelijk wat mogelijk de werkelijke reden van de ondergang van de koloniën op Groenland is geweest. “Het benadrukt het belang om te blijven zoeken naar hoe omgevingsfactoren de menselijke samenleving beïnvloeden,” besluiten de onderzoekers.
