In 2017 werd een groep resusapen in Puerto Rico vermoedelijk met een flinke kater wakker: na een verwoestende orkaan waren alle bomen weg en dus hun schaduw. Waren ze overgeleverd aan de verzengende hitte? Zouden ze de strijd aangaan met hun soortgenoten om de laatste plekjes in de schaduw? Nee, ze vonden een betere oplossing.
Het was orkaan Maria die in 2017 een spoor van vernieling achterliet in Puerto Rico. Meer dan drieduizend mensen kwamen om het leven en ruim 60 procent van de vegetatie op Cayo Santiago – ook wel bekend als Apeneiland – was vernietigd. Zelfs nu nog zijn er veel minder bomen en planten dan voor de orkaan over het eiland raasde.
Samen delen
Het maakt schaduw een schaars goed voor de grote groep resusapen die op het eiland huist. En schaarste betekent meestal strijd, maar dat gold niet voor de apen na de storm in Puerto Rico, zo ontdekten onderzoekers van de universiteiten van Pennsylvania en Exeter. De storm zorgde ervoor dat ze zich juist veel minder agressief gingen gedragen en veel toleranter werden naar hun soortgenoten: ze gingen de schaduw delen.
In een jaar tijd veranderden de agressieve resusapen in vriendelijke diertjes die rekening hielden met elkaar. “Al in 2018 was hun gedrag anders dan in de jaren voor de orkaan”, vertelt professor Lauren Brent van de Britse University of Exeter aan Scientias.nl. “Het duurde even om een goed beeld te krijgen van het sociale netwerk van de dieren. Ze hebben niet elke dag met al hun partners contact, zelfs niet iedere week, dus we moesten ze dagen, weken, maanden observeren om een goed idee te krijgen van hoe hun netwerk eruitziet.”
Betere overlevingskansen
Maar toen bleek dus hoeveel toleranter de resusapen waren geworden. Voor de orkaan had het tolereren van anderen geen impact op hun overlijdensrisico. Na de storm hadden apen die toleranter waren dan gemiddeld en dus beter waren in het delen van de schaduw, ruim 40 procent minder kans om dood te gaan dan hun minder tolerante soortgenoten.
“Makaken zijn niet de beste delers, of het nu om voedsel gaat of om schaduw. Ze staan erom bekend dat ze in agressieve, competitieve groepen leven”, vertelt Brent. Maar als het om overleven gaat, kiezen ze uiteindelijk dus toch eieren voor hun geld. “In de hitte, vaak rond de 40 graden, was het delen of sterven.”
Andere spelregels
Het grappige was dat dit delen nog ander vriendelijk gedrag in de hand werkte. De resusapen die hun schaduw deelden, begonnen ook in de ochtend tijd samen door te brengen, nog voor het echt warm was. “De orkaan heeft de regels van het spel veranderd in de apensamenleving.”
En dat is bijzonderder dan je misschien denkt, legt Brent uit. “De apen hadden ook agressiever kunnen worden om te concurreren om de schaduw. Eigenlijk verwachtten we ook dat dat zou gebeuren, zeker omdat dit een gemeenschap is die bekendstaat om haar agressie. Maar in plaats daarvan werden ze juist toleranter naar anderen. We denken dat daar twee redenen voor zijn. Ten eerste is heftig gedrag, zoals agressie mogelijk geen goed idee als je probeert koel te blijven. Andere intensieve activiteiten, zoals rondtrekken deden ze echter wel even veel als voor de storm dus dat kan niet het enige antwoord zijn.”
Beter goede kennissen
De onderzoeker noemt daarom een waarschijnlijk belangrijkere reden. “Concurreren om schaduw is een beetje anders dan concurreren om bijvoorbeeld voedsel. Het verschil zit hem vooral in het type sociale relaties dat daarbij handig is. Als ik bondgenoten nodig heb om me te helpen om iemand tegen te houden die me wil aanvallen op een plek met voedsel, heb ik vrienden nodig met wie ik een nauwe band heb, omdat ze risico lopen om gewond te raken voor mij. Ik heb dan veel geïnvesteerd in die bondgenoten en vice versa. We doen risicovolle dingen om elkaar te helpen.”
“Als ik echter gewoon makkelijk wil kunnen rond bewegen in mijn omgeving en ’s middags in de schaduw wil zitten dan heb ik niet veel aan goede vrienden. Het tolereren van anderen is dan voldoende en dat kost niet veel dus je hoeft niet veel te investeren in iemand om een relatie te hebben waarbij je elkaar tolereert. Bovendien als er maar een paar schaduwrijke plekken zijn, kun jij niet in de schaduw zitten als jouw ene beste vriend daar niet zit. Maar als een van je tien kennissen wel een plekje heeft weten te bemachtigen, kun jij daar ook bij. Kort gezegd: wie schaduw wil, is beter af door een relatief grote groep te tolereren dan door in een kleine, competitieve kliek te blijven.”
Onverwachte resultaten
Desalniettemin waren de onderzoekers bijzonder verrast door de resultaten. “We waren erg verbaasd dat de dieren toleranter werden in plaats van agressiever. De samenleving van de resusapen is enorm competitief en we dachten dat de dieren hun bondgenoten zouden gebruiken om anderen weg te jagen van deze nieuwe belangrijke hulpbron. In plaats daarvan werden ze juist minder agressief en toleranter, zelfs zoveel dat de tolerantste apen een lager sterfterisico hadden dan hun minder tolerante groepsgenoten.”
Hoopvol voorbeeld
In een tijd waarin veel ecosystemen snel veranderen door menselijke activiteit is deze studie een hoopvol voorbeeld van een soort die zijn sociale strategie rap kan aanpassen om te overleven. Dat kun je doortrekken naar andere diersoorten. “Bij groepsdieren kunnen sociale relaties ervoor zorgen dat ze beter kunnen omgaan met veranderingen in hun omgeving, inclusief door mensen veroorzaakte klimaatverandering”, aldus de onderzoeker.
Dat is goed nieuws. “Een belangrijke wetenschappelijke vraag is immers hoe flexibel dieren zijn met hun sociale strategieën. Ligt het echt vast hoe de samenleving gestructureerd is of kan dat veranderen in een reactie op de omgeving? Wij hebben aangetoond dat als de sociale behoeftes van dieren veranderen ze de structuur van hun gemeenschap kunnen aanpassen. In theorie geldt dit ook voor andere diersoorten, maar meer onderzoek is nodig om dat aan te tonen”, besluit Brent.
