Hoewel de olifant nu eindelijk een plekje op de Rode Lijst heeft bemachtigd, is het de vraag of het niet al te laat is.
Op het eiland Borneo vinden we veel bijzondere dieren, waar de Borneose olifant er ongetwijfeld één van is. Ze hebben bredere gezichten en zijn kleiner van formaat dan andere Aziatische olifanten. Ook zijn ze met een hoogte van slechts 2,5 meter iets kleiner dan de Afrikaanse bosolifant, waardoor ze de kleinste levende olifantensoort zijn. Helaas leidde onenigheid over hun status als subsoort tot beperkte beschermingsmaatregelen. Want terwijl wetenschappers debatteerden over de juiste classificatie, werd hun leefgebied vernietigd door houtkap en de aanleg van oliepalmplantages.
Twijfel
Traditioneel worden Aziatische olifanten ingedeeld in drie subsoorten: de Sumatraanse, de Sri Lankaanse en de Indiase olifant. Maar er was lange tijd twijfel over de status van de Borneose olifant. Sommige experts dachten dat ze tot de Sumatraanse subsoort behoorden, terwijl anderen verschillende andere indelingen voorstelden. “In 1950 beschreef een Sri Lankaanse wetenschapper genaamd Paulus Deraniyagala veel verschillende subsoorten, waaronder ook de Borneose olifant,” legt onderzoeker Adrian Lister uit. “Destijds werd alles wat enigszins afweek van de hoofdsoort als subsoort benoemd, iets waar we tegenwoordig veel voorzichtiger mee zijn. Ondanks dat veel van deze subsoorten in de afgelopen 70 jaar geen brede acceptatie hebben gekregen, bleef de status van de Borneose olifant een punt van discussie. Ik vond het belangrijk om een objectieve studie uit te voeren om tastbaar bewijs te leveren.”
Studie
Adrian en zijn team doorzochten de collecties van musea om onderzoek te doen. Ze vergeleken schedels van meer dan 120 Aziatische olifanten uit verschillende delen van hun verspreidingsgebied. Dit onderzoek omvatte meer dan 30 schedels uit het Natuurhistorisch Museum, waaronder het exemplaar dat oorspronkelijk werd gebruikt om de Borneose olifant te beschrijven.
Verschillen
Uit hun analyse blijkt dat de Borneose olifant een kleinere en bredere schedel heeft in vergelijking met andere Aziatische olifanten, en ook een smallere opening waar de slurf zich bevindt. Bovendien hebben eerdere genetische studies aangetoond dat Borneose olifanten verschillen van andere Aziatische olifanten. Ze zouden zich in de afgelopen 300.000 jaar hebben afgesplitst, al blijft het vooralsnog onduidelijk hoe ze op het eiland terecht zijn gekomen. De onderzoekers zijn ervan overtuigd dat deze bevindingen samen een sterk argument vormen om deze dieren als een aparte subsoort te benoemen.
Subsoort
Het classificeren van de Borneose olifant als een subsoort lijkt op het eerste gezicht misschien onbelangrijk. Maar het heeft wel degelijk impact op de manier waarop deze olifanten worden behandeld. Als een aparte subsoort met een unieke evolutionaire achtergrond is er nu een grotere stimulans om de populatie te beschermen. Zo heeft ’s werelds kleinst levende olifant nu eindelijk een plekje op de Rode lijst van de International Union for the Conservation of Nature (IUCN) bemachtigd.
Bedreigd
Kortom, na tientallen jaren van discussie over hun status heeft de studie nu toch overtuigend bewijs geleverd dat de mini-olifanten van Borneo een aparte subsoort vormen, wat hun plaatsing op de Rode Lijst als bedreigd rechtvaardigt. Maar de vraag is of deze classificatie niet te laat komt. Vanwege ontbossing, stroperij en conflicten tussen mens en dier wordt geschat dat er nog slechts duizend van deze olifanten over zijn. Bovendien blijkt uit de nieuwe studie dat hun populatie met name in de afgelopen 75 jaar sterk is afgenomen. Ze zijn nu alleen nog te vinden in minder dan de helft van het gebied dat ze tientallen jaren geleden bewoonden.
Uitsterven
Het betekent dat deze pas bevestigde olifantensubsoort nu al het risico loopt om uit te sterven. De wetenschappers die de evaluatie voor de Rode Lijst hebben uitgevoerd hopen echter dat deze stap zal leiden tot meer steun voor de bedreigde zoogdieren. “Als een aparte subsoort zijn deze dieren uniek voor het eiland Borneo en een belangrijk onderdeel van ons natuurlijke erfgoed,” zegt Cheryl Cheah van het WWF. “De toevoeging van de Borneose olifanten aan de Rode Lijst is een essentiële stap om de inspanningen voor natuurbescherming te versterken. Hun status als ‘bedreigd’ benadrukt hoe urgent het is om gezamenlijke inspanningen voor natuurbehoud te leveren, om mens-olifant conflicten te verminderen en verdere verlies en fragmentatie van hun leefgebied te voorkomen. Het is van cruciaal belang om deze problemen effectief aan te pakken om ervoor te zorgen dat hun voortbestaan gewaarborgd blijft.”
Het behoeden van de Borneose olifant voor uitsterven is van groot belang. En niet alleen om hun eigen voortbestaan veilig te stellen. Het zal ook bijdragen aan de bescherming van de bredere biodiversiteit en ecosystemen op het eiland. “Olifanten zijn essentieel in de regenwouden omdat ze zaden verspreiden en open plekken creëren,” legt Lister uit. “Ze hebben bovendien een groot leefgebied nodig, dus door deze olifanten te beschermen, beschermen we ook tal van andere soorten en het hele ecosysteem.” De onderzoekers pleiten dan ook voor de bescherming van de bossen waarin de olifanten leven en voor het verbinden van deze bossen met andere bosgebieden. Dit kan betekenen dat wegen worden omgelegd of wildcorridors worden gecreëerd door oliepalmplantages, zodat de dieren zich vrij kunnen verplaatsen. De benodigde stappen om de Borneose olifant te beschermen zijn haalbaar, zo benadrukken de onderzoekers, maar alleen de tijd zal uitwijzen of dat ook daadwerkelijk zal gaan lukken.
