Al langer weten onderzoekers dat de CO2-concentratie in de atmosfeer in de 16e en 17e eeuw plots afnam. Onduidelijk was echter hoe dat kwam. Maar Britse onderzoekers denken er nu uit te zijn: pandemieën die door Europese kolonisten de Nieuwe Wereld in werden geholpen, lijken aan de daling in CO2 ten grondslag te hebben gelegen.
Tot die conclusie komen onderzoekers van de British Antarctic Survey nadat ze zich nog eens bogen over een ijskern die enkele jaren geleden op Antarctica werd verkregen. Zo’n ijskern is een soort tijdcapsule die – dankzij luchtbubbeltjes die in het ijs gevangen zijn komen te zitten – meer kan onthullen over hoe de atmosfeer lang geleden in elkaar stak (zie kader).
Een ijskern bestaat uit allerlei laagjes ijs, die ooit als sneeuwlaagje zijn begonnen. Naarmate zich – door opeenvolgende sneeuwbuien – meer van die sneeuwlaagjes vormen, worden de onderste lagen door het gewicht van de bovenste sneeuwlagen samengedrukt, waardoor ze transformeren tot ijslagen. Lucht die tijdens de sneeuwbuien tussen de sneeuwvlokken gevangen is komen te zitten, wordt daarbij in het ijs ingevangen. En door die luchtbubbels in het ijs te bemonsteren, kunnen onderzoekers een beeld krijgen van hoe de atmosfeer eruit zag toen die (later tot ijs getransformeerde) sneeuwlaag gevormd werd. En op deze wijze kunnen de onderzoekers behoorlijk ver terugkijken: ijskernen bestaan vaak uit ijslaagjes die vele eeuwen of zelfs duizenden jaren geleden gevormd zijn.
1454-1688
Voor het nieuwe onderzoek maakten wetenschappers gebruik van een 651 meter lange ijskern die aan de rand van de West-Antarctische ijskap is opgeboord en waarvan de onderzijde duizenden jaren oud ijs herbergt. Voor deze studie hadden de onderzoekers echter niet de ambitie om zo ver terug te kijken; ze richtten zich op een recenter ontstaan deel van de ijskern, namelijk het stuk dat bestond uit ijslagen die tussen het jaar 1454 en 1688 ontstaan zijn. Het doel was namelijk om meer te weten te komen over de tamelijk mysterieuze daling van de CO2-concentratie die in de zestiende en zeventiende eeuw plaatsvond.
Geleidelijke afname
De onderzoekers analyseerden daartoe luchtbubbeltjes die in de ijslagen gevangen waren komen te zitten en een inkijkje konden geven in de samenstelling die de atmosfeer in de zestiende en zeventiende eeuw had. Ze keken daarbij specifiek hoeveel CO2- en methaan de luchtbubbels herbergden. En wat ze ontdekten, was dat de CO2-concentratie tussen 1516 en 1670 met ongeveer 0,5 ppm (deeltjes per miljoen) per decennium afnam. En daarmee nam de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer veel geleidelijker af dan aangenomen.
Amerika
Maar daar blijft het niet bij. In hun studie kunnen de onderzoekers die geleidelijke afname van de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer ook in verband brengen met een oorzaak. Zo komt de afname keurig overeen met de afname die modellen voorspellen als het landgebruik drastisch verandert. En laat dat nu precies in de zestiende en zeventiende eeuw gebeurd zijn, en wel in Amerika. Daar kwamen zo rond die tijd de Europese kolonisten aan. En zij brachten ziekten met zich mee waar de inheemse bevolking van Amerika nog nooit eerder aan was blootgesteld – zoals bijvoorbeeld de pokken, mazelen en de pest. Het leidde tot enorme epidemieën onder de inheemse bevolking, waarbij veel doden vielen. En dat had ook gevolgen voor het landgebruik: akkers die eerder door de florerende inheemse samenlevingen bewerkt werden, kwamen braak te liggen doordat die samenlevingen niet langer floreerden en zelfs krompen. Lang duurde dat niet; omringende bossen rukten op en eigenden zich de akkers toe. En doordat die nieuwe stukken bos behoorlijke hoeveelheden CO2 uit de atmosfeer haalden, daalde de CO2-concentratie, zo stellen de onderzoekers in het blad Nature Communications.
“Het is werkelijk ontnuchterend om te kunnen bevestigen dat de laatste – zoniet de enige – keer in de geschiedenis dat activiteiten van mensen ervoor zorgden dat de CO2-concentratie afnam in plaats van toenam, verband houdt met het vernietigende verlies dat geassocieerd kan worden met de kolonisatie van Amerika,” stelt onderzoeker Thomas Bauka.
