Al decennia lang staan Finse archeologen voor een raadsel: wat is dat toch voor een oude begraafplaats in het hoge noorden waar niet eens menselijke overblijfselen te vinden zijn? Nu is er een antwoord: het is vermoedelijk een van de grootste begraafplaatsen uit de Steentijd in Noord-Europa.
De plaats bij Tainiaro, ergens op de rand van de poolcirkel, is al in 1959 ontdekt en opnieuw bestudeerd aan het eind van de jaren 80, maar de resultaten van die opgravingen hebben nooit het daglicht gezien. Er zijn wel duizenden artefacten beschreven en archeologen ontdekten later nog dat de zanderige gronden as bevatten en hier en daar rood waren door oker.
Niet één menselijk botje
Maar er was niet één menselijk botje gevonden in de tientallen ondiepe gaten in Tainiaro. Dus de vraag was wat mensen samenbracht aan de steenkoude kust van een bijna Arctische rivierbedding. Een nieuwe studie onder leiding van archeoloog Aki Hakonen van de University of Oulu in Finland bevestigt inderdaad het idee dat de plek is gebruikt als begraafplaats. Er liggen vermoedelijk meer dan tweehonderd graven, die zo’n 6500 jaar geleden zijn gegraven door stammen uit de Steentijd die normaal gesproken een nomadisch bestaan leidden. “Hoewel geen enkel bot de tand des tijds heeft doorstaan in Tainiaro, moet het naar onze mening toch beschouwd worden als een begraafplaats”, schrijven Hakonen en collega’s in hun paper.
Zure grond
Dat is niet zomaar een ideetje van de onderzoekers. Ze zijn opnieuw door de oude documenten gegaan van de locatie om eerder uitgegraven gaten te bestuderen. Daarna hebben ze er nog een paar meer uitgegraven en die wat vorm, grootte en inhoud betreft vergeleken met de graven die zijn gevonden op andere plaatsen uit de Steentijd in Finland.
Dat er geen botten meer zijn, is eigenlijk niet eens zo gek. In de zure grond in het gebied kunnen menselijke botten in een paar duizend jaar vergaan. Maar er zijn genoeg andere dingen wél gevonden, die wijzen op een begraafplaats, zoals stenen artefacten, scherven van potten en een paar verbrande dierenbotten.
Oker en as
De meeste graven bevatten sporen van as en houtskool, maar lang niet zo veel als de dikke lagen verbrand materiaal die zijn opgegraven bij stookplaatsen uit de Steentijd, die elders zijn gevonden. Andere graven hadden weer strepen van rode oker, maar ook weer niet genoeg om de plekken aan te merken als ceremoniële begraafplaatsen.
De vorm en de grootte van de graven komen echter wel overeen met de honderden andere graven uit de Steentijd, die zijn aangetroffen op veertien begraafplaatsen in Noord-Europa. Het waren veelal ondiepe rechthoekige gaten met ronde hoeken, die tussen de 1,5 en 2 meter lang zijn en ongeveer een halve meter diep.
Meer mensen dan gedacht
Tot nu toe hebben de archeologen van 44 van de naar schatting 200 gaten kunnen vaststellen dat het om graven gaat. De rest moet nog uitgegraven worden. Als dat ook allemaal graven zijn – en die kans is groot – dan waren de gemeenschappen in de Steentijd, die dicht bij het poolgebied leefden mogelijk groter dan gedacht. Andere nabij gelegen begraafplaatsen zijn veel kleiner, met hooguit twintig graven.
Om verder onderzoek te doen gaat het team met radar aan de slag, zodat ze in de grond kunnen kijken zonder schade aan te richten. Ze willen ook monsters nemen van de aarde om te zoeken naar menselijk DNA, gefossiliseerde haren of dierenvacht om meer te weten te komen over de begrafenisrituelen uit die tijd.
Tussen de veren
Afgelopen jaar nog vonden de onderzoekers de overblijfselen van een kind van wie het graf was bedekt met veren en een dierenvacht. De toevallige vondst schetste een rijk beeld van de gemeenschappen in de Steentijd in Finland, die mogelijk een intieme relatie hadden met de dood.
Maar Tainiaro was wellicht niet zomaar een begraafplaats, gezien de grote hoeveelheid gereedschappen en verkoold materiaal, merkt Hakonen op. De nomaden maakten mogelijk vuurtjes of werkten aan stenen gereedschappen naast de graven. Zo leefden ze – tenminste voor een tijdje – tussen de doden.
“Maar veel vragen over Tainiaro blijven nog onbeantwoord”, schrijven de onderzoekers. “Het idee dat er een enorme begraafplaats heeft bestaan, zo dicht bij de poolcirkel verandert echter wel ons beeld van het noorden als een perifere plek in de wereldgeschiedenis.” Mogelijk was het gebied dus veel belangrijker dan gedacht.
