Mysterieus Venus-beeldje geeft enkele geheimen prijs (en onthult bijvoorbeeld dat haar navel een ongelukje was)

Maar bovenal denken onderzoekers eindelijk te weten waar het 30.000 jaar oude kunstwerkje vandaan komt.

Het is nog geen 11 centimeter hoog, maar van onschatbare waarde. We hebben het over de Venus van Willendorf: één van de belangrijkste voorbeelden van vroege kunst in Europa. Het beeldje – dat zo’n 30.000 jaar oud is – is in 1908 in het Oostenrijkse Willendorf gevonden en van buiten al vrij uitgebreid bestudeerd. Maar voor het eerst hebben wetenschappers nu, meer dan 100 jaar nadat het beeldje werd ontdekt, een kijkje aan de binnenzijde van de kleine dame genomen. En dat levert een aantal interessante bevindingen op. Zo zijn er sterke aanwijzingen gevonden dat het beeldje – of in ieder geval het materiaal waarvan het gemaakt is – zijn oorsprong vindt in het noorden van Italië. Daarnaast lijkt de navel van de rondborstige vrouw een ten goede gekeerd ongelukje te zijn.

Niet uniform
Eerder was al vastgesteld dat de Venus van Willendorf gemaakt is van een bijzonder materiaal: oölitisch kalksteen dat niet te vinden is in het gebied waar de Venus in 1908 is teruggevonden. Het riep natuurlijk direct de vraag op waar het beeldje – of het materiaal waar het van gemaakt is – vandaan komt. Om die vraag te kunnen beantwoorden, besloten wetenschappers een kijkje ín Venus te nemen. Ze maakten daarbij natuurlijk gebruik van moderne technieken die het beeldje geenszins zouden beschadigen. Met behulp van röntgenstralen werd de binnenzijde van het beeldje in zeer hoge resolutie in beeld gebracht. En dat leverde direct al waardevolle informatie op. “Venus is van binnen helemaal niet uniform,” zo stelt onderzoeker Gerhard Weber. “Een speciale eigenschap die we kunnen gebruiken om de oorsprong ervan te achterhalen.”

De structuur van het oölitisch kalksteen waarvan de Venus is gemaakt werd vervolgens door de onderzoekers vergeleken met oölitisch kalksteen uit verschillende delen van Europa. Een tijdrovend proces dat gaandeweg echter wel zijn vruchten afwierp. Want na een gedegen analyse stellen de onderzoekers dat het zeer waarschijnlijk is dat het beeldje – of in ieder geval het oölitisch kalksteen waarvan het gemaakt is – afkomstig is uit het noorden van Italië, nabij het bekende Gardameer.

Lange reis
En dat is toch wel opmerkelijk. Want het beeldje is teruggevonden in Oostenrijk, dus aan de andere kant van de Alpen. Hoe het daar dan uiteindelijk beland is, is onduidelijk. “Mensen in het Gravettien – de cultuur van die tijd – zochten naar en woonden in voor hen gunstige omgevingen,” stelt Weber. “Wanneer het klimaat of de situatie omtrent hun prooien veranderde, verhuisden ze, bij voorkeur langs rivieren.” In die zin lijkt het dan ook niet ondenkbaar dat het beeldje meeverhuisde. Maar hoe zij vervolgens aan de andere kant van de Alpen zouden zijn beland, is niet met zekerheid te zeggen. Misschien reisde men er omheen. Een andere optie is dat men door de Alpen trok, maar onduidelijk is of dat 30.000 jaar geleden – voornamelijk met het oog op het kouder wordende klimaat en daarmee samenhangende ijsvorming in de bergen – wel mogelijk was.

Oekraïne
Het kalksteen waar de Venus van Willendorf van gemaakt is, vertoont de meeste overeenkomsten met Noord-Italiaans kalksteen. Vandaar dat de onderzoekers het zeer aannemelijk achten dat he beeldje – of in ieder geval het materiaal daarvoor – uit deze streek komt. Er is echter nog een kanshebber. Zo zou het materiaal ook uit Oekraïne kunnen komen. Kalksteen uit Oekraïne lijkt niet zo sterk op het kalksteen van de Venus van Willendorf als Noord-Italiaans kalksteen, maar het lijkt er wel veel sterker op dan alle andere bestudeerde stukjes kalksteen, afkomstig uit de overige Europese regio’s. Wat daarnaast voorzichtig voor een afkomst uit Oekraïne pleit, is dat er in het nabije zuiden van Rusland in het verleden vergelijkbare – maar veel jongere – Venus-beeldjes zijn teruggevonden. Daarnaast wijst genetisch onderzoek uit dat mensen in Centraal- en Oost-Europa in die tijd al contact met elkaar hadden – en het dus niet ondenkbaar is dat een in Oekraïne vervaardigd beeldje de weg naar het gebied ten noorden van de Alpen wist te vinden. Dat zijn echter allemaal indirecte bewijzen. Het directe bewijs omtrent de afkomst van het beeldje wijst nog altijd overtuigender in de richting van Noord-Italië.

Putjes
Hoewel de onderzoekers eropuit waren om de herkomst van het Venus-beeldje vast te stellen, levert de studie nog een interessante bevinding op. Zo denken de wetenschappers te kunnen verklaren waarom het beeldje gekenmerkt wordt door enkele tot op heden onverklaarbare putjes. Deze putjes zijn allemaal even groot en bevinden zich bijvoorbeeld op de borst en het rechterbeen van de Venus van Willendorf.

Ongelukjes
Het onderzoek onthult nu dat de putjes stuk voor stuk ongelukjes zijn. In het binnenste van de Venus zijn namelijk limonieten aangetroffen: vrij grote, harde korrels. Die zitten – samen met sedimenten en resten van schelpjes – in het kalksteen opgesloten. En die korrels hebben precies dezelfde diameter als de putjes aan de buitenzijde van de Venus. De onderzoekers denken dan ook dat limonieten die zich oorspronkelijk aan de buitenzijde van het stuk kalksteen bevonden aan deze putjes ten grondslag liggen. “De harde limonieten zijn waarschijnlijk losgebroken toen de maker van de Venus het beeldje uitkerfde,” aldus Weber. Het resulteerde in meerdere putjes, waaronder de navel die door de maker wat verder vergroot is. “In het geval van de navel van Venus maakte hij van de nood een deugd,” aldus Weber.

Het onderzoek levert zo behoorlijk wat nieuwe informatie op over het Venus-beeldje. Maar er blijven ook veel vragen. Bijvoorbeeld omtrent de lange reis die het beeldje – of het materiaal waarvan het gemaakt is – moet hebben afgelegd om uiteindelijk in Oostenrijk te arriveren. Het beeldje zelf kan ons daar misschien niet zoveel extra informatie over geven, maar wellicht worden er in de toekomst in de Alpen en omgeving nog wel vondsten gedaan die ons meer inzicht geven in het tijdvak en de cultuur waarbinnen de Venus van Willendorf het levenslicht zag.

Bronmateriaal

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd