Mysterieus leitablet blijkt Amerikaanse Steen van Rosetta

 GESCHIEDENIS  Afgelopen zomer vond men in Jamestown een 400 jaar oude leistenen tablet. En het beschreven plankje houdt de gemoederen bezig. Want wat betekent die mysterieuze tekst? Een schriftexpert boog zich erover en concludeert dat het een Amerikaanse Steen van Rosetta is: een poging van de Engelsen om met de indianen te communiceren.

Jamestown staat te boek als de woonplaats van de eerste zich permanent in Amerika vestigende Engelsen. Het is voor het eerst dat een dergelijk gebied een tablet met zulke uitgebreide inscripties blijkt te herbergen. Een deel van het schrift is begrijpelijk. Maar bepaalde krabbels gaan ons hedendaagse verstand te boven.

Digitale, ingezoomde foto’s van de steen hebben wetenschappers een goed beeld van de inscripties gegeven. De vertaling was echter nog een hele klus. Op de steen stonden niet alleen zestiende eeuwse krabbels, ook rare symbolen dienden ontcijferd te worden. En dat is nu gelukt. Het zouden karakters van een Algonkische Indiaans alfabet zijn. De symbolen zijn door Thomas Hariot bij de klanken bedacht en moesten de ontdekkingsreizigers helpen om de taal van de indianen te spreken.

Hariot, een Engelse wetenschapper, ontwikkelde het alfabet van de Algonkische indianen op papier. Zijn alfabet ligt als manuscript in de bibliotheek van de Westministerschool in Londen. Hariot zou ook een woordenboek hebben ontwikkeld, maar dat ging in 1666 in vlammen op. Er zouden geen kopieën van zijn geweest. Maar het feit dat een woordenboek met daarin de taal van de indianen en het Engels heeft bestaan, zorgt ervoor dat de puzzelstukjes in elkaar vallen. “Het maakt het heel waarschijnlijk dat de Europese ontdekkingsreizigers met tweetalige woordenboeken in Jamestown aankwamen, klaar om met de indianen te communiceren.”

De steen is zo’n 13 bij 20 centimeter en is bedekt met woorden, symbolen, cijfers en tekeningen van mensen, planten en vogels. De dieren zijn waarschijnlijk door de eigenaar van het tablet in de Nieuwe Wereld ontdekt.

Het handschrift op de steen verschilt. Dat wijst erop dat meerdere mensen het tablet als kladblok benutten. “Zoals het vinden van de Steen van Rosetta leidde tot een beter begrip van de Egyptenaren, zo leidt dit tablet tot een beter begrip van de eerste jaren in Jamestown,” vertelt onderzoeker William Kelso. De inscripties vertellen meer over de geletterdheid, kunst en symbolen van de kolonisten.

De Engelsen beschreven de steen waarschijnlijk met een pen van leisteen die witte sporen achterliet. De witte kleur is allang vergaan, maar gelukkig was de punt van de pen zo scherp dat de krassen nog in het tablet staan. Erg duidelijk is het schrift niet. Er zijn voorafgaand aan het onderzoek honderden digitale foto’s gemaakt. Met behulp van verschillende belichtingstechnieken werd het geschrevene een stuk duidelijker.

Expert Heather Wolfe viel de eer ten beurt om het schrift te ontcijferen. En dat is niet gemakkelijk. “Veel van de lettervormen zijn anders dan tegenwoordig.” Totnogtoe heeft Wolfe de woorden ‘Abraham’ en ‘boek’ kunnen lezen. Ook zijn enkele afzonderlijke letters vastgesteld. Dat een deel van de letters en woorden mist, maakt de vertaling niet gemakkelijker. In de zestiende en zeventiende eeuw gebruikte men veelvuldig leistenen tabletten om muziek te schrijven of het alfabet te leren. Alles kon namelijk zo weer worden uitgeveegd. Maar de tabletten zijn heel kwetsbaar en breken gemakkelijk. Het is dan ook heel bijzonder dat dit tablet in zo’n goede staat eeuwenlang heeft weten te overleven.

Grote vraag is nu: aan wie behoorde het schrijfplankje toe? Kelso vermoedt dat William Strachey, de secretaris van de Jamestownkolonie de rechtmatige eigenaar was. Strachey kende het secretarissenhandschrift dat ook op het plankje is teruggevonden. Bovendien staat vast dat hij in 1609 aan boord van de Sea Venture stapte om de kolonie in Jamestown te versterken. Het schip ging ten onder in een storm en de passagiers strandden op Bermuda. Ze bouwden twee nieuwe schepen en kwamen in de lente van 1610 in Jamestown aan. Tekeningen van een palmboom en een vogel die enkel op Bermuda voorkomt, wijzen erop dat de eigenaar van het tablet op het eiland moet zijn geweest.

De komende maanden worden de inscripties aan een grondig onderworpen. Volgens Kelso mogen we nog heel wat mooie conclusies uit dit onderzoek verwachten.