De laatste primaat die in Noord-Amerika leefde voor de mens er arriveerde, was een tough cookie, zoals de Amerikanen zouden zeggen. Zo’n 30 miljoen jaar geleden was het er namelijk koud en droog geworden, eigenlijk geen fijne plek meer voor de Ekgmowechashala. Amerikaanse en Chinese paleontologen zijn nu meer te weten gekomen over waarom deze mysterieuze eenling er toch woonde.
Op basis van fossiele tanden en kaken die ze zowel in Nebraska als in China hebben gevonden, reconstrueerden de onderzoekers de evolutionaire stamboom. De grote revelatie daarbij was een nieuwe Chinese zustersoort van Ekgmowechashala, die ze Palaeofodiet, oftewel ‘oude zwerver’, hebben genoemd. Daarmee konden de onderzoekers aantonen dat Ekgmowechashala een immigrant was en geen product van de lokale evolutie.
Unieke loner
Al sinds de jaren 60 is bekend dat de Ekgmowechashala in Noord-Amerika leefde. “Maar door zijn unieke vorm en omdat er enkel tanden gevonden zijn, was zijn plaats op de evolutionaire stamboom lange tijd onderwerp van discussie”, vertelt hoofdonderzoeker Kathleen Rust van de University of Kansas. “Er was consensus richting zijn classificatie als primaat, maar de periode waaruit de fossielen dateerden was nogal ongebruikelijk.” Gek genoeg verscheen het dier namelijk meer dan 4 miljoen jaar, nadat alle andere primaten in Noord-Amerika waren uitgestorven, wat zo’n 34 miljoen jaar geleden gebeurde.
Typische tand
De Ekgmowechashala was dan ook decennialang een berucht enigma onder Amerikaanse paleontologen. Tot in de jaren 90 professor Chris Beard in de Nadu-formatie in het Chinese Guangxi fossielen vond die heel veel leken op de overblijfselen van de Ekgmowechashala uit Noord-Amerika. “Toen we daar bezig waren, hadden we geen idee dat we een dier zouden vinden dat zo nauw verwant was aan die bizarre primaat uit Noord-Amerika, maar toen ik de kaak opraapte en hem bekeek, dacht ik direct: wow, dit is hem”, verklaart Beard. “Het is niet zo dat het veel tijd kostte of veel onderzoek, we wisten wat het was. We hebben hier aan de universiteit een paar cruciale fossielen, waaronder verreweg de best bewaarde kies uit de bovenkaak van de Ekgmowechashala. En die is zo typisch en leek zoveel op de kies die we in China hadden gevonden dat het meteen duidelijk was.”
Over de Beringlandbrug
Dat moest natuurlijk nog wel bevestigd worden. Met behulp van morfologische data en fylogenetische reconstructiesoftware kon een evolutionaire stamboom worden ontwikkeld. “Deze stamboom toont aan dat er een nauwe evolutionaire relatie was tussen de Noord-Amerikaanse Ekgmowechashala en de Palaeofodieten uit China”, klinkt het. Daarmee is eindelijk de vraag beantwoord hoe de Ekgmowechashala zo in zijn eentje wist te overleven in Noord-Amerika. Hij is geen afstammeling van een oudere Noord-Amerikaanse primaat, die op de een of andere manier in het koudere, droge klimaat wist te overleven, terwijl zijn soortgenoten allemaal uitstierven. In plaats daarvan kwamen zijn voorouders uit China en wisten die miljoenen jaren later de Beringlandbrug (nu de Beringstraat, die Siberië en Alaska scheidt) over te steken, dezelfde route als de Native Americans veel later ook zouden nemen.
“Onze analyse maakt een einde aan het idee dat Ekgmowechashala een overlevende is van eerdere primaten in Noord-Amerika”, aldus Rust. “In plaats daarvan is het een immigrant die ontstond in Azië en naar Noord-Amerika trok in een opvallend koude periode, hoogstwaarschijnlijk via Beringia.”
Lazarus
Soorten zoals Ekgmowechashala die plots opduiken in fossielen, lang nadat hun verwanten zijn uitgestorven, worden Lazarus-soorten genoemd, naar de Bijbelse figuur die opstond uit de dood. “Het Lazarus-effect in de paleontologie houdt in dat we fossielen vinden van dieren die uitgestorven waren, maar die na een lange afwezigheid ogenschijnlijk vanuit het niets weer verschijnen”, legt Beard uit.
“Dit is een evolutionair patroon dat we vaker zien in de fossielen van Noord-Amerikaanse primaten. De eerste primaten kwamen zo’n 56 miljoen jaar geleden naar Noord-Amerika. Meer dan 20 miljoen jaar lang floreerden ze op het continent. Maar toen het er kouder en droger werd, zo’n 34 miljoen jaar geleden, stierven ze uit. Een paar miljoen jaar later verscheen Ekgmowechashala ineens op het toneel, al was het maar relatief kort. Nadat Ekgmowechashala al meer dan 25 miljoen jaar verdwenen was, bereikten de Clovis-mensen Noord-Amerika, wat het derde hoofdstuk wordt van de primaten op dit continent. Net als Ekgmowechashala waren de eerste mensen in Noord-Amerika een schoolvoorbeeld van het Lazarus-effect.”
Klimaatverandering
Het verhaal van Ekgmowechashala is ook nu nog relevant, omdat we ons net als die primaten bevinden in een periode van grote klimaatverandering. “Het is belangrijk om te weten hoe eerdere soorten reageerden op zulke shifts”, zegt de onderzoeker. “In zulke situaties passen organismen zich normaal gesproken aan door zich terug te trekken in leefbaardere gebieden of ze sterven uit. Zo’n 34 miljoen jaar geleden konden de primaten in Noord-Amerika zich niet aanpassen, omdat er nergens leefbare omstandigheden waren. Dit onderstreept het belang van beschikbare hulpbronnen voor onze verwanten om te overleven tijdens drastische klimaatverandering.”
