Een conversatie voeren met een lid van een geïsoleerde stam in Afrika valt waarschijnlijk niet mee. Maar als je een Nederlands slaapliedje inzet, is de kans groot dat je Afrikaanse gesprekspartner weet waar je heen wilt, want slaapliedjes worden overal herkend, zo blijkt uit nieuw onderzoek.
Muziek klinkt in elke cultuur weer anders. Maar ondanks die enorme diversiteit aan muziek blijken mensen wereldwijd heel goed in staat om te beoordelen of een liedje uit een andere cultuur en gezongen in een andere taal nu bedoeld is om baby’s te kalmeren, te dansen of zieken te genezen. Tot die toch wel opmerkelijke conclusie komen onderzoekers in het blad Proceedings of the National Academy of Sciences.
Experiment
De wetenschappers baseren zich op een experiment waarin ze mensen liedjes uit voor hen onbekende talen en culturen lieten horen en deze mensen vervolgens de vraag stelden waar dat liedje volgens hen voor diende. Aan het onderzoek namen ruim 5000 mensen uit 48 verschillende samenlevingen deel. Onder hen waren mensen uit geïndustrialiseerde samenlevingen, maar ook mensen die in kleine groepen en tamelijk geïsoleerd leefden, zo vertelt onderzoeker Lidya Yurdum aan Scientias.nl. “Bijvoorbeeld de Nyangatom-mensen uit het zuidoosten van Afrika, bewoners van de Mentawai-eilanden (Indonesië) en de Tannese Ni-Vanuatu op Tanna, een eiland in Vanuatu. Op het moment dat wij deze data verzamelden, waren deze samenlevingen nog nauwelijks met wereldse muziek in aanraking gekomen.” Maar dat weerhield deze mensen er niet van om vast te stellen of een lied dat ze hoorden – en dat afkomstig was uit een heel andere cultuur en gezongen werd in een heel andere taal – diende om te dansen, een baby in slaap te krijgen of zieken te genezen. En ook de mensen uit geïndustrialiseerde landen konden vaststellen waar die liedjes – ook al kwamen ze uit heel andere culturen en werden ze in een andere taal gezongen – voor gebruikt werden.
Verrassend
Het is best verrassend, vindt Yurdum. “We waren verrast dat we zo’n universeel patroon zagen: want hoe kunnen luisteraars wereldwijd ons bijvoorbeeld vertellen dat een liedje gebruikt wordt om een baby te kalmeren, terwijl muziek wereldwijd zo divers is?” Tegelijkertijd liggen de bevindingen echter ook wel weer in de lijn der verwachtingen, aldus Yurdum. Eerdere studies hebben namelijk al uitgewezen dat mensen – ongeacht hun afkomst of leeftijd – wanneer ze een slaap- of dansliedje (uit een andere cultuur en/of taalgebied) voor het eerst horen, meestal wel weten wat voor functie zo’n liedje heeft. Maar die eerdere studies waren uitsluitend op Engelssprekenden en de westerse wereld gericht. Middels de nieuwe studie tonen de onderzoekers aan dat het herkennen van bijvoorbeeld slaapliedjes werkelijk een universele menselijke vaardigheid is.
Liefdesliedjes
Uit de nieuwste experimenten blijkt dat mensen wereldwijd verrassend goed in staat zijn om slaap- en dansliedjes, maar ook liedjes bedoeld om zieken te genezen, te herkennen. Aanzienlijk meer moeite hadden de duizenden proefpersonen met het herkennen van liefdesliedjes, zo schrijven de onderzoekers. Het heeft mogelijk te maken met het feit dat liefdesliedjes op heel verschillende manieren gebracht kunnen worden en ook uiteenlopende thema’s kunnen hebben: van jaloezie tot liefdesverdriet. “Dat alles bij elkaar maakt het mogelijk lastiger om liefdesliedjes te identificeren,” aldus Yurdum.
Akoestische kenmerken
Het onderzoek roept natuurlijk de vraag op wat bijvoorbeeld dans- en slaapliedjes zo herkenbaar maakt voor mensen wereldwijd. Ook dat hebben de onderzoekers onderzocht. Zo hebben ze bijvoorbeeld gekeken of luisteraars die dichter bij de plaats van herkomst van het lied woonden of luisteraars die een taal spraken die op de in het liedje gebruikte taal leek, beter in staat waren om de functie van het liedje vast te stellen. Maar dat bleek nauwelijks het geval te zijn. In plaats daarvan bleken mensen de liedjes vooral te herkennen aan hun akoestische kenmerken.
“Natuurlijk zijn liedjes ongelofelijk divers en gebruikt elke cultuur muziek weer op een iets andere manier,” stelt Yurdum. “Maar wat wij gezien hebben, is dat bepaalde soorten liedjes een kenmerkende sound hebben. Zo hebben dansliedjes doorgaans een betrouwbare beat en duidelijke accenten, terwijl slaapliedjes wat langzamer en melodieuzer zijn. Dat klinkt misschien logisch, omdat we dat gewend zijn, maar als dit zo’n sterk, universeel patroon is, kan dat betekenen dat deze liedjes dergelijke patronen volgen vanwege onze biologie of evolutie. Een voorbeeld: misschien kunnen slaapliedjes wel geen hoog tempo hebben, omdat hogere tempo’s de hartslag van de baby’s verhoogt, wat onwenselijk is, omdat we willen dat ze gaan slapen!”
Het onderzoek is vernieuwend, maar vooral ook de opmaat naar meer. “Vaak zie je in onderzoeken binnen de muziekpsychologie de bewering dat muziek universeel is, zonder dat daar sterk bewijs voor geleverd wordt. Dergelijke beweringen zijn ook lastig te staven, omdat je dan een heel diverse en representatieve groep mensen moet onderzoeken en de meeste psychologiestudies toch gericht zijn op westerse, Engelssprekende proefpersonen (meestal universiteitsstudenten). Dit onderzoek onderscheidt zich daarvan en laat zien dat we betrouwbaarder onderzoek kunnen doen als we verder kijken dan de voor ons makkelijk toegankelijke populaties. Maar zodra je dan bewijs gevonden hebt dat bepaalde aspecten van muziek universeel zijn, kun je pas gaan onderzoeken waarom dat is. Wat zegt het over onze biologie en evolutie? Over de rol en voordelen van muziek in ons dagelijks leven? Als zingen voor je baby geworteld is in onze biologie, heeft het dan ook positieve effecten als je dat meer gaat doen? Dat zijn allemaal vragen waar we nu dieper in kunnen gaan duiken!”
